%0 Journal Article %T تأملی در واژه‌سازی‌های علمی: مطالعۀ موردی «اوولوشن» %J تاریخ علم %I دانشگاه تهران %Z 1735-0573 %A صمدی, هادی %A معصومی, محمد %D 2021 %\ 07/23/2021 %V 19 %N 1 %P 27-67 %! تأملی در واژه‌سازی‌های علمی: مطالعۀ موردی «اوولوشن» %K اوولوشن %K برابرنهاد %K تطور %K تکامل %K فرگشت %K واژه‌سازی %R 10.22059/jihs.2021.323369.371629 %X در واژه‌سازی‌های علمی علاوه بر توجه به ظرافت‌های ریشه‌شناختی باید به دو نکته توجه کرد. نخست آنکه برخی واژگانِ نظری به نحوی مستقیم یا غیرمستقیم بار استعاری واژگانی را از جامعه‌ای که نظریه در آن شکل گرفته حمل می‌کنند. دوم آنکه برخی از واژگان کلیدی موجود در برخی نظریه‌های علمی شبکۀ معنایی درهم‌تنیده‌ای را شکل می‌دهند. بنا بر این برای هر واژۀ این شبکه باید به سایر واژگان شبکه نیز توجه داشت. این باعث می‌شود که در چنین واژه‌گزینی‌هایی فلسفۀ علم نیز نقش مهمی بازی کند. در این مقاله به سراغ نظریۀ اوولوشن می‌رویم و برای روشن شدن اینکه واژگان علمی در بستر تاریخی خود معنا می‌یابند اشاره‌هایی به فضای اجتماعی و سیاسی ظهور این نظریه در غرب خواهیم داشت. به نحوی مفصل‌تر به برخی اندیشه‌های سیاسی، دینی و اجتماعی ظهور نظریه در میان اعراب، ترکان عثمانی و ایرانیان اشاره می‌کنیم که احتمالاً بر یافتن معادل مناسب برای اوولوشن تأثیر داشته است. ساختار مقاله چنین است که ابتدا اشاره‌ای بسیار کوتاه خواهیم داشت به اهمیت شناختی واژگان. سپس، تلاشی خواهیم داشت در معرفی تاریخچه‌ای از معادل‌های پیشنهادی در میان اعراب، ترکان عثمانی، و بالاخره در میان فارسی‌زبانان برای واژۀ «اوولوشن». در قسمت بعد به رایج‌ترین دلایلی که طرفداران برابرنهادْهای مشهور برای انتخاب خود می‌آورند اشاره می‌شود. آنگاه بحثی فلسفی را در خصوص واژۀ اوولوشن در متون کنونی زیست‌شناسی و فلسفۀ زیست‌شناسی پی‌ می‌گیریم که البته در دسترس نخستین پیشنهاددهندگان نبوده است. خواهیم دید در میان خود زیست‌شناسان صاحب‌نام قرن بیستم نیز بر سر جهت‌داری فرایند تکامل اختلاف نظر بوده است. بخشی از این اختلاف می‌تواند به ابهام در گفته‌های خود داروین بازگردد؛ اما جدای از اینکه داروین در این باب چگونه می‌اندیشیده است بحث جهت‌داری فرایند اوولوشن تا به امروز در میان زیست‌شناسان برقرار است. در بخش پیشاپایانی به چند مفهوم دیگر در نظریه اشاره می‌کنیم و نشان می‌دهیم نوع تفسیر ما از این مفاهیم می‌تواند در جهت‌دار دیدن یا ندیدن فرایند اوولوشن، و در نتیجه بر گرایش به گزینش یکی از برابرنهادها اثر گذارد. در بخش نهایی پیشنهادی برای این سنخ پژوهش‌ها عرضه می‌شود. %U https://jihs.ut.ac.ir/article_82791_6b0d12b01e99411332f083c2185bf9cc.pdf