%0 Journal Article %T دو ترجمۀ کهن فارسی از جوامع الحساب بالتخت والتراب: «لباب الحساب فی علم التراب» و «جامع الحساب نظامی» %J تاریخ علم %I دانشگاه تهران %Z 1735-0573 %A سعادتمند, فاطمه سادات %D 2022 %\ 01/21/2022 %V 19 %N 2 %P 465-506 %! دو ترجمۀ کهن فارسی از جوامع الحساب بالتخت والتراب: «لباب الحساب فی علم التراب» و «جامع الحساب نظامی» %K جامع الحساب نظامی %K جوامع الحساب بالتخت والتراب %K الشمسیة فی الحساب %K ضرب تشبیک %K ضرب شبکه %K لباب الحساب %K نصیرالدین طوسی %K نظام‌الدین الأعرج نیشابوری %R 10.22059/jihs.2022.341867.371676 %X «لباب الحساب فی علم التراب» و «جامع الحساب نظامی» دو برگردان کهن فارسی از جوامع الحساب بالتخت والتراب تحریر خواجه نصیرالدین طوسی در حساب هندی است. لباب الحساب به‌سبب شباهت عنوان آن به برخی آثار فارسی حساب، در فهارس اشتباه گرفته شده و ناشناخته مانده است و جامع الحساب نظامی چون ساختاری ناقص و گزیده‌ داشته حتی با وجود شباهت نام به اثر طوسی، در هیچ فهرستی با عنوان ترجمۀ جوامع الحساب طوسی شناخته نشده‌ است. مترجم هیچ کدام از این دو رساله مشخص نیست و به نظر می‌رسد بنا به شواهد متنی و نسخه‌شناسی، نتوان تاریخ تألیف آثار را بعدتر از سدۀ هشتم قمری دانست. ساختار لباب الحساب اندکی با ساختار اصلی متن تفاوت دارد و بخش‌هایی در برگردان به فارسی حذف شده و مترجم در بعضی مواضع، متن را به گونه‌ای دیگر روایت کرده است. جامع الحساب نظامی گزیده‌ای از اثر طوسی است که بدون کوچک‌ترین اشاره و ارجاع به نام و اثر وی پدید آمده است و فقط ترجمۀ باب نخستین و سه فصل آغازین باب دوم را شامل می‌شود و به‌سبب تک‌نسخه بودن مشخص نیست تلخیص اثر، توسط مؤلف انجام شده یا کاتبی متأخرتر آن را از اثری جامع‌ فراهم آورده است. گفتار حاضر به معرفی و بررسی محتوای این دو اثر اختصاص دارد. %U https://jihs.ut.ac.ir/article_88234_5190f0c09c1d8a34587caeec1f96d677.pdf