دانشگاه تهران
تاریخ علم
1735-0573
2717-1965
3
2
2005
11
22
مقالة تاریخی لُبِگ در انتگرال
FA
ارسلان
شادمان
استاد دانشگاه تهران، دانشکده علوم، گروه ریاضی
chademan@khayam.ut.ac.ir
هانری لبگ در 1901م مقالة کوتاهی در گزارش جلسات آکادمی پاریس به چاپ رساند که مبنای رسالة دکتری او قرار گرفت. این مقاله همراه با نوشتههایی از اِمیل بُرِل راجع به اندازه، نقطة عطف مهمی در تحول آنالیز حقیقی به شمار میآید. ترجمه و شرح این مقاله، موضوع نوشتة حاضر است. در این شرح به ویژه از چند منبع بهره میگیریم که یکی از آنها حواشی سه نفر از اعضای آکادمی علوم بر چاپ جدید این مقاله در تاریخ 2001 م است با عنوان «گرامیداشت یکصدمین سال مقالة لبگ».
https://jihs.ut.ac.ir/article_17415.html
https://jihs.ut.ac.ir/article_17415_cca6c6c83ec83ef20986a9cfe1e65fb1.pdf
دانشگاه تهران
تاریخ علم
1735-0573
2717-1965
3
2
2005
11
22
مدرسة ترجمة حنین بن اسحاق
FA
سید احمد
هاشمی
پژوهشگر بنیاد دائرة المعارف اسلامی
haashemi@hotmail.com
پژوهشگران تاریخ اندیشه دورة اسلامی، حنین بن اسحاق (194-260ق) را به درستی، نماینده فرهنگ یونانی ـ رومی در عصر نخست عباسی دانستهاند. او مترجمی توانا و پزشکی حاذق به شمار میآمد و در فلسفه و کلام مسیحی دست داشت. بیتردید میتوان حنین را بزرگترین مترجم نهضت ترجمه عصر عباسی خواند، چنان که منابع کهن نیز او را «شیخ المترجمین» نام دادهاند. او در این عرصه شیوهگذار بود و مکتبدار. به اعتقاد حنین هر ترجمه بر حسب توانایی مترجم و ذوق و دانش سفارشدهندة شکل میگیرد. از این رو، او گاه در ترجمة اثری به شرح و ایضاح کامل معانی میپردازد و گاه در تلخیص متن مبالغه میورزد؛ با این همه ویژگیهای ثابتی در سبک ترجمة وی و هم مکتبانش قابل تشخیص است.
در این پژوهش، گوشههایی از زندگی علمی حنین همچنین روش ترجمة او و شاگردانش و نیز نسبت حلقة ترجمه او با دانشوران و دولتمردان زمانه بررسی شده است.
https://jihs.ut.ac.ir/article_17416.html
https://jihs.ut.ac.ir/article_17416_ceb2680d45de05c8c50a25a3e6fa21a1.pdf
دانشگاه تهران
تاریخ علم
1735-0573
2717-1965
3
2
2005
11
22
رنگین کمان آسمان: کمال الدین فارسی و دیتریش دو فرایبرگ
FA
برنارد
مت
استاد تاریخ علم و معرفتشناسی دانشگاه لیل1 پاریس
bernard.maitte@univ-lille1.fr
در این نوشتار آراء و تعلیلات دانشمندان یونانی، اسلامی و لاتینی دربارة رنگینکمان، از ارسطو تا دیتریش دو فرایبرگ و کمالالدین فارسی بررسی شده است. از نظر ارسطو، رنگینکمان حاصل تابیدن نور بر ذرّات آب در ابر است. در جهان اسلام ابن هیثم که نخستین بار تحوّلی جدید در شناخت نور یا اپتیک قدیم پدید آورد، با «روش تجربی» به توضیح رنگینکمان پرداخت. چند قرن بعد کمال الدین فارسی به تفسیر نوشتههای ابن هیثم همت گماشت و با ساخت مُدلی، عوامل و زمینههای تشکیل رنگینکمان را بازسازی کرد. در جهان لاتینی نیز پس از ترجمة میراث نورشناختی اسلامی، روبرت گروستت و آلبرت لوگراند از جملة نخستین کسانی بودند که به مطالعة این پدیده پرداختند؛ اما در واقع کشف علت پدیدة رنگینکمان در جهان لاتینی مدیون دیتریش دو فرایبرگ است. توضیحات دیتریش حدود سالهای 1305م/605 ق، یعنی همان سالی که فارسی نتایج تحقیقاتش را منتشر کرده بود، ارائه شد.
روش تجربی,کرة شیشهای,رنگینکمان,نورشناسی,شکست نور,ابنهیثم
https://jihs.ut.ac.ir/article_17417.html
https://jihs.ut.ac.ir/article_17417_53ea3e0236beb31f330e78ce0f00375e.pdf
دانشگاه تهران
تاریخ علم
1735-0573
2717-1965
3
2
2005
11
22
بررسی یک ساعت خورشیدی استوانهای عربی اسلامی
FA
دنی
ساووا
رئیس گروه اخترشناسی و اختر فیزیک کاخ اکتشافات پاریس و رئیس کمیسیون ساعتهای خورشیدی
denis.savoie@talais-decouverte.fr
در ارگ قاهره، مقابل مسجد محمد علی، تجهیزات یک ساعت خورشیدی بر بدنة یک برج قرار گرفته است که بسیار خوب کار میکند. این ساعت خورشیدی به خاطر شمار نوشتهها و علائم و نیز به خاطر پیچیدگی محاسباتی که برای طراحی و ساخت آن به کار رفته (استوانهای مایل به جنوب غربی با [چهار] شاخص کج)، یقیناً ساعتی استثنایی است و شاهد بسیار خوبی برای پیشرفت فوقالعاده فنی مسلمانان در ساخت شاخصها و ساعتهای خورشیدی در قرن هجدهم میلادی به شمار میآید.
نخستین بار در این مقاله به بررسی این ساعت خورشیدی و بیان مبانی ریاضیات جدید آن میپردازیم
ساعت خورشیدی,شاخص قطبی,خطوط ساعات,مختصات استوانهای,اوقات شرعی,معادلة زمان.
https://jihs.ut.ac.ir/article_17418.html
https://jihs.ut.ac.ir/article_17418_ccff8bbde333388f18cc2033c115e9de.pdf
دانشگاه تهران
تاریخ علم
1735-0573
2717-1965
3
2
2005
11
22
نقدی بر استدلال رزنفلددر باب انتساب یک رسالة ریاضی به الغبیگ (د. 853 ق)
FA
فاطمه
سوادی
دانشجوی کارشناسی ارشد فرهنگ و تمدن اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران
f_savadi@yahoo.com
روش بدیع غیاثالدین جمشید کاشانی (د. 832 ق) در محاسبة جیب یک درجه، از برجستهترین آثار ریاضیات دورة اسلامی به شمار میآید. وی در اثری موسوم به رسالة الوتر و الجیب به تبیین این روش پرداخته، اما متأسفانه تا کنون نسخهای از آن به دست نیامده است. همین مسأله توجه پژوهشگران تاریخ علم را به رسالة فی استخراج جیب درجة واحدة تألیف قاضیزادة رومی (د. حدود 840 ق) ، دوست و همکار کاشانی جلب نموده است. قاضیزاده در این رساله به شرح و بررسی روش کاشانی میپردازد. این مقاله با ارائة اسناد و مدارک معتبر در پی اثبات صحت انتساب این رساله به قاضیزاده است.
رسالة فی استخراج جیب درجة واحدة,غیاثالدین جمشید کاشانی,قاضیزادة رومی,الغبیگ
https://jihs.ut.ac.ir/article_17419.html
https://jihs.ut.ac.ir/article_17419_6cf85f66ce8b47e696c68f42b7222e5c.pdf
دانشگاه تهران
تاریخ علم
1735-0573
2717-1965
3
2
2005
11
22
تاریخ شناخت دستگاه گردش خون و بیماریهای آن در دورة اسلامی
FA
محمد
دانشپژوه
پزشک متخصص قلب و عروق، بیمارستان دی تهران
m_daneshpajouh@yahoo.com
از مرگ جالینوس تا آغاز قرن 16، جایگاه دانش پزشکی بسیار ارتقاء یافت و زبانهای گوناگونی از جمله یونانی، لاتینی، عربی و فارسی زبان گفتگو و نوشتاری علم پزشکی شد. پزشکان تلمودی در عین پذیرش نبض شناسی جالینوسی، شریان و ورید را از یکدیگر تمیز میدادند و احتمالاً هیپرتروفی قلب و نارسائی آن را میشناختند.
رازی شرحی از نارسائی آئورت (نه بدین نام) میدهد و میتوان حدس زد که وی پیش از ابن النفیس به گونهای با گردش خون ریوی آشنا بوده است و از بیماریهایی با نشانههای انفارکتوس یاد میکند. مجوسی اهوازی نیز با مقولة اخیر آشنایی داشته است. در همان روزگار، ابن سینا از ادامة ضربان قلب پس از مرگ در حیوان یاد کرده و به شرح پریکاردیت پرداخته است. پس از نظرات همانندی از جرجانی، ابن النفیس آشکارا سخنان جالینوس درباره سوراخهای عبور خون از سپتوم را مردود دانسته و جریان خون کرونر و ریوی را به درستی شرح داده است.
قلب,بیماریهای قلب,گردش خون,رازی,اهوازی,ابنسینا,ابننفیس.
https://jihs.ut.ac.ir/article_17420.html
https://jihs.ut.ac.ir/article_17420_6f61f9d20b68c8b7185fe915a7b8ec8a.pdf
دانشگاه تهران
تاریخ علم
1735-0573
2717-1965
3
2
2005
11
22
علم فراست در منابع اسلامی
FA
هادی
عالمزاده
استاد دانشگاه تهران ـ گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
alemzade@ut.ac.ir
مریم
معینینیا
پژوهشگر و دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی
moeini_nia@yahoo.com
پی بردن به اخلاق و شخصیت آدمی از طریق مشاهدة ظواهر جسمانی او، موضوع علم فراست یا دانش قیافهشناسی است که گروهی از متقدّمان و متأخّران دربارة آن سخن گفتهاند، از جمله بقراط سدهها قبل از میلاد به این موضوع توجه کرده است؛ امّا تا پیش از ارسطو فراست علمی مستقل و شناخته شده نبود. در منابع اسلامی از افلیمون یونانی به عنوان صاحبنظر در «علم فراست» نام بردهاند. علم فراست از طریق ترجمة منابع یونانی، به ویژه کتب طبّی، وارد جهان اسلام گردید و دانشمندانی چون رازی، ابنسینا، ابن رشد و جز اینان در این باب به بحث پرداختند و برخی از آنان نیز رسالهها و کتابهایی مستقل در این موضوع تألیف کردند. رسالة فی الفراسة فخر الدین رازی یکی از این آثار است که لطف الله عزیز هروی (سدة هفتم ق) آن را به فارسی ترجمه کرده است.
فراست,ارسطو,افلیمون,علم قیافهشناسی,فراست در منابع اسلامی
https://jihs.ut.ac.ir/article_17421.html
https://jihs.ut.ac.ir/article_17421_611e844a485e76b228bb51fbda8bb106.pdf
دانشگاه تهران
تاریخ علم
1735-0573
2717-1965
3
2
2005
11
22
ترجمهای کهن از رسالة فراست فخر رازی (اثر لطف الله عزیز الهروی)
FA
سید حسین رضوی
برقعی
پژوهشگر تاریخ پزشکی در دورة اسلامی
64729237
هادی
عالمزاده
استاد دانشگاه تهران ـ گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
alemzade@ut.ac.ir
https://jihs.ut.ac.ir/article_17422.html
https://jihs.ut.ac.ir/article_17422_ade9706071fc051fb4a684d14b84c310.pdf