TY - JOUR ID - 80597 TI - در بارۀ سه رسالۀ هندسی فارسی از مجموعۀ خطی شمارۀ 772 کتابخانۀ ملی پاریس JO - تاریخ علم JA - JIHS LA - fa SN - 1735-0573 AU - عصارزادگان, نرگس AU - امینی, حسن AD - دبیر/ آموزش و پرورش AD - پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران Y1 - 2020 PY - 2020 VL - 18 IS - 2 SP - 447 EP - 485 KW - بوزجانی KW - تاریخ هندسه KW - رساله‌های ریاضی فارسی KW - کرجی KW - کوبنانی KW - نسخه خطی شمارۀ 772 کتابخانۀ ملی پاریس DO - 10.22059/jihs.2021.315519.371606 N2 - مجموعۀ نسخه خطی شمارۀ 772 کتابخانۀ ملی پاریس حاوی رساله‌های متعدد علمی است که هر کدام از ارزش خاصی برخوردارند. از میان رساله‌های این مجموعه، ترجمۀ فارسی رسالۀ مایحتاج الیها الصناع من العمال الهندسیة یا کتاب النجارة  از بوزجانی و رسالۀ فی تداخل الشکال المتشابهة والمتوافقة از مؤلفی ناشناخته، مورد توجه پژوهشگران تاریخ علم دورۀ اسلامی بوده‌اند. به نظر می‌رسد تمامی رساله‌های این مجموعه به کتابت ابواسحاق بن عبداللّه کوبنانی یزدی و برخی نیز ترجمه یا تألیف او باشد. با توجه به آثار کوبنانی تاریخ فعالیت علمی او بین سال‌های 845 تا 886 هجری قمری تخمین زده می‌شود، با این حال آراء متعددی در بارۀ زمان نوشته شدن این مجموعه وجود دارد که در مقاله به آن‌ها اشاره شده است. اهمیت رساله‌های ریاضی این مجموعه از این نظر است که گزارشی از رسالات ریاضی فارسی تألیف شده یا ترجمه شده از عربی تا آن دوران به دست می‌دهد. در مقالۀ پیش رو محتوای سه رسالۀ هندسی فارسی از این مجموعه بررسی می‌شود که از لحاظ مطالعۀ تاریخ رساله‌های هندسی فارسی اهمیت دارد. سه رسالۀ متوالی با موضوع هندسه در این مجموعه وجود دارد که نحوۀ نگارش آنها به گونه‌ای است که مستقل به نظر می‌رسند. این سه رسالۀ پیاپی فاقد عنوان‌اند و در این مقاله با این عناوین معرفی می‌شوند: مختصر در علم مساحت (برگ‌های 65پ-69پ)؛ کتاب مساحت (برگ‌های 70پ-89پ)؛ رساله در اصلاح اهل مساحت (برگ‌های 90پ-100ر). متن مصَحَح رسالۀ اول با عنوان «مختصر در مساحت» ارائه شده است و دشواری‌های ریاضی او بیان شده است. تلاش نویسندگان برای پیدا کردن اصل یا نسخه‌ای مشابه «مختصر در مساحت» به نتیجه‌ای نرسید، اما در بارۀ دو رسالۀ دیگر مشخص شد که آن‌ها با لب الحساب از علی بن یوسف، منازل السبعِ از بوزجانی، البدیع فی الحساب از کرجی و غنیة الحُساب فی علم الحساب از احمد بن ثبات همامی واسطی پیوندهایی دارند؛ لذا با بررسی  شباهت‌ها و تفاوت‌های این رسالات سعی شده تا نظریه‌ای دربارۀ ارتباط میان آن‌ها و چگونگی راه یافتن آن‌ها به نسخه پاریس ارائه شود. UR - https://jihs.ut.ac.ir/article_80597.html L1 - https://jihs.ut.ac.ir/article_80597_69451b15954b597bf0431cce6b2a7b07.pdf ER -