TY - JOUR ID - 89589 TI - تحریر فارسی الصیدنة و پدیدآور آن JO - تاریخ علم JA - JIHS LA - fa SN - 1735-0573 AU - فرض پور ماچیانی, سارا AU - کرامتی, یونس AD - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد تاریخ علم- پژوهشکدۀ تاریخ علم- دانشگاه تهران استادیار-گروه تاریخ علم- بنیاد دایره المعارف اسلامی AD - دانشگاه تهران، پژوهشکدۀ تاریخ علم Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 19 IS - 2 SP - 541 EP - 570 KW - ابوبکر بن علی بن عثمان کاسانی KW - ابوریحان بیرونی KW - ترجمۀ فارسی الصیدنة KW - الصیدنة فی الطب KW - قاضی جلال کاسانی KW - متون موازی الصیدنة DO - 10.22059/jihs.2022.339633.371670 N2 - الصیدنة یگانه اثر شناخته شدۀ ابوریحان بیرونی در داروشناسی و به گمان نزدیک به درست، آخرین اثر اوست که گویا کار نگارش آن ناتمام مانده و هرگز از سواد به بیاض درنیامده است. در حدود 611ق/1214م، ابوبکر بن علی بن عثمان کاسانی تحریری فارسی از الصیدنة در دهلی پدید آورد که گذشته از ارزش زبانی، به لحاظ در بر داشتن بخش‌های افتاده از یگانه دست‌نویس شناخته شدۀ روایت عربی، ارزشی دوچندان یافته است. کهن‌ترین دست‌نویس این روایت فارسی، محفوظ در کتابخانۀ مغنیسا، ساختاری دوپاره دارد که پارۀ دوم به خواص ادویۀ مفرده اختصاص یافته است، در حالی که در چهار دست‌نویس کمابیش کامل این اثر، محتوای هر مدخل از پارۀ دوم دست‌نویس مغنیسا در پایان مدخل‌های مشابه پارۀ نخست آمده‌است. پژوهشگران با معیار انگاشتن ساختار دوپاره، پدیدآور پارۀ دوم را به اعتبار عبارتی در همان دست‌نویس، فردی به نام «قاضی جلال کاسانی» و متمایز از «کاسانیِ مترجم الصیدنة» انگاشته‌اند. اما بررسی‌های مندرج در این جستار نشان از آن دارد که «قاضی جلال کاسانی» نامی است که کاتب دست‌نویس مغنیسا هم برای مترجم الصیدنة و هم برای پدیدآور پارۀ دوم به‌کار برده و در نتیجه باور صیدنه‌پژوهان به وجود «دو کاسانی متمایز مرتبط با الصیدنة» نادرست است. این جستار همچنین نکاتی را در بارۀ روزگار و زندگی و نام و نسب درست محرر فارسی در بر دارد و شماری از اشتباهات رایج در این باب را تصحیح کرده است. در پایان نکاتی نیز در بارۀ شیوۀ بهره‌گیری از تحریر فارسی به عنوان «متن موازی» در تکمیل افتادگی‌های دست‌نویس یگانۀ روایت عربی یاد شده است. UR - https://jihs.ut.ac.ir/article_89589.html L1 - https://jihs.ut.ac.ir/article_89589_ad52e98f50a368f309c50516f59cc7a5.pdf ER -