2024-03-28T19:15:07Z
https://jihs.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=3730
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1387
6
1
بررسی محلولها در الریاض الکبیر منسوب به جابر بن حیان
سعید
اکبری شاد
الریاض الکبیر منسوب به جابر بن حیان، بنا به مقدمه مؤلف یکی از آثار مهم برای ورود به صناعت کیمیا است. باب ششم این اثر به معرفی محلولهای اسیدی و بازی مختلف، شیوه تولید و اثرات آنها اختصاص دارد.
در این مقاله روش جابر در ساخت محلولها از باب ششم الریاض الکبیر، ترجمه، و در حد امکان بررسی و تحلیل، و فرمولها، خواص مواد واکنش دهنده و محصولات آزمایشهای جابر بیان میشود.
الریاض الکبیر
جابر بن حیان
کیمیا
محلول
2008
05
21
https://jihs.ut.ac.ir/article_20476_181cf8cdbfb7f66994354fcd134c1e8b.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1387
6
1
مبحث تقویم در زیج جامع کوشیار گیلانی
(براساس ترجمه فارسی کهنی از قرن پنجم)
محمد
باقری
نخستین فصل از مقال? اول زیج جامع، رساله نجومی مهم کوشیار گیلانی، اخترشناس ایرانی که حدود 10 قرن پیش میزیست، به مبحث تقویم اختصاص دارد. در این فصل کوشیار انواع تقویمهای شناخته شده در زمان خود، ویژگیهای آنها و چگونگی تبدیل آنها به یکدیگر را بیان میکند. ویرایشی از یک ترجمه فارسی کهن این فصل، همراه با مقدمه و توضیحات در این مقاله آورده میشود.
تاریخ
تقویم
زیج جامع
کوشیار گیلانی
2008
05
21
https://jihs.ut.ac.ir/article_20477_6db3a41d97e64c5eed3b7e2680e061ed.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1387
6
1
رسالهای فارسی درباره محاسبه جیب یک درجه
فاطمه
سوادی
در بیان استخراج جیب یک درجه رسالهای است به زبان فارسی از مصنفی ناشناس که ظاهراً به منظور تقریر و توضیح روش محاسبه جیب (سینوس) یک درجه بر اساس شرح قوشچی (د. 879 ق) بر زیج الغ بیگ (فارسی) و رسالة فی استخراج جیب درجة واحدة (عربی) اثر قاضیزاده (د. حدود 840 ق) تألیف شده است. اثری که مبدع اصلی این روش، غیاثالدین جمشید کاشانی (د. 832 ق)، در این باره نوشته، تاکنون به دست نیامده، اما اثر قاضیزاده که در واقع تحریری است از روش کاشانی، در نسخههایی متعدد برجای مانده است. قوشچی نیز بدون ذکر نام کاشانی، روش وی را شرح میدهد.
در این مقاله بازنویسی رساله در بیان استخراج جیب یک درجه بر اساس نسخه منحصر به فرد کتابخانه دولتی برلین به گونهای صورت گرفته که میزان و نحوه اقتباس مصنف رساله از آثار قاضیزاده و قوشچی مشخص شود.
الغ بیگ
جیب یک درجه
قاضیزاده
کاشانی
2008
05
21
https://jihs.ut.ac.ir/article_20478_1a3988330b675ccbb5f529444b83b15a.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1387
6
1
جایگاه ابوحاتم اَسفِزاری و ابنخَمّار در سنت آثار عُلوی دوره اسلامی
یونس
کرامتی
رساله آثار علوی ابوحاتم اسفزاری (د. ح. 506-513 ق دربردارند? برخی از دیدگاههای ارسطو (384-322 ق.م) است که در روایت عربی آثار علوی وی دیده نمیشود؛ زیرا ابنبطریق، پدیدآورنده روایت عربی این اثر، برخی جاهای کتاب را ترجمه نکرده و در ترجمه برخی جاهای دیگر نیز خطاهایی شگرف مرتکب شده است. اسفزاری همچنین به نکاتی اشاره میکند که در هیچ یک از دو روایت یونانی و عربی نیامده است. از این رو به نظر میرسد وی افزون بر بهرهگیری از این ترجمه مخدوش، به منابع دیگری که به نحوی با روایت اصلی کتاب ارسطو مرتبط بودهاند، دسترسی داشته است. احتمالاً یکی از این منابع، رساله الآثار المخیّلة فی الجوّ الحادثة عن البخار المائی ابنخمّار (زاده 331ق) بوده است. آثاری که بعدها دانشمندان ایرانی در این باره نوشتند، به نحوی چشمگیر از آثار علوی اسفزاری تأثیر پذیرفته است.
آثار علوی
ابنخمّار
اسفزاری
علوم اسلامی
2008
05
21
https://jihs.ut.ac.ir/article_20479_ccf25ce6894d3b922ccf21a07031fb50.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1387
6
1
دو قضیه زیبای هندسی از ابوسهل کوهی در یک ترجمه هلندی سده 17م
یان پیتر
هوخندایک
این مقاله به دو قضیه مربوط به دایره های مماس می پردازد که ابوسهل کوهی، ریاضی دان ایرانی سده 4ق آن ها را یافته است. این دو قضیه ملهم از کتاب مأخوذات منسوب به ارشمیدس است. اصل رساله کوهی برجای نمانده، اما این دو قضیه در تحریر خواجه نصیرالدین طوسی از مأخوذات نقل شده است، و بدین ترتیب به ترجمه لاتینی این اثر در 1659 در لندن و ترجمه لاتینی دیگری در 1661 در فلورانس و نیز یک ترجمه هلندی منقح در 1695 راه یافته است. در این مقاله متن عربی قضایای کوهی بر اساس اثر طوسی، با ترجمه هلندی آن مقایسه می شود.
ارشمیدس
دایره
ریاضیات قرن 17م در هلند
طوسی
کوهی
هندسه
2008
05
21
https://jihs.ut.ac.ir/article_20480_99e0e42358ecd79a272fc6594e1f2285.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1387
6
1
تاریخچه «صفر»
جورج
گورگیس جوزف
عموماً پذیرفته شده است که مفهوم صفر، بدین صورت که ما امروز تصور می کنیم، از دو تمدن مایا و هندی که از نظر جغرافیایی متمایزند، نشأت گرفته است. اما صفر به عنوان نمایانگر یک کمیت یا جداکننده جهت به مصر چهار هزار سال پیش برمی گردد. صفر به عنوان نشان دهنده مکان خالی از ارزش در نظام عددنویسی ارزش مکانی بابل و پیش از نخستین مورد ثبت شده صفر هندی ظاهر شد. همچنین صفر به صورت یک فاصله خالی در نظام عددنویسی ارزش مکانی چینی تنها چند سده پیش از میلاد پدیدار شد. انتشار صفر هندی به عنوان یکی از ضروریات نظام عددنویسی هندی به سمت غرب یکی از قسمت های قابل توجه تاریخ ریاضیات است.
ارزش مکانی
صفر
نظام عددنویسی
هند
2008
05
21
https://jihs.ut.ac.ir/article_20481_37214cb9b1ceee53ef8d7ee07c688ef6.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1387
6
1
ورود نجوم ایرانی به هند
یوکیو
اوهاشی
نجوم ایرانی همراه با نجوم دوره اسلامی از سد? 14م به بعد به طور گسترده وارد هند شد. ابتدا در دوره فیروز شاه تغلق اسطرلاب وارد هند شد و یک اثر سانسکریت با نام یانترا راجا در 1370م توسط ماهندرا سوری تألیف شد. در همان دوره چند اثر سانسکریت در نجوم (یا احکام نجوم) به فارسی ترجمه شد. اسطرلاب به تدریج در هند متداول شد و پادمنابها دومین اثر سانسکریت درباره اسطرلاب را در 1423ق نوشت. در دوران سلطنت دهلی و امپراطوری مغول، نجوم دوره اسلامی و نجوم سنتی هندی بر همدیگر تأثیر گذاشتند. این مقاله به ورود اسطرلاب به هند و توسعه نجوم در هند در این دوره می پردازد.
اسطرلاب
پادمنابها
فیروز شاه تغلق
ماهندرا سوری
نجوم ایرانی
نجوم هندی
2008
05
21
https://jihs.ut.ac.ir/article_20482_746d50f00e12f3cdda073a6d2e5f42dd.pdf