2024-03-28T22:50:00Z
https://jihs.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=8914
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1396
15
2
نقش رسالۀ هندسۀ عملی بوزجانی در شکلگیری تزیینات هندسی آثار دورۀ سلجوقی
مهدی
بهشتی نژاد
صمد
سامانیان
امیر
مازیار
مقالۀ پیش رو با هدف شناخت چگونگی تأثیر رسالۀ «هندسۀ عملی» بوزجانی بر شکلگیری نونگارههای هندسۀ پرگاری، در هنر و معماری سلجوقی نوشته شده است. گام نخست این پژوهش مطالعۀ جایگاه این رساله در سنت رسالههای هندسۀ عملی است. این پژوهش در گام بعد، ساختار تزیینات هندسی تا زمان پدید آمدن رساله را مورد بررسی قرار داده و به روند شکلگیری و سیر تکامل سبک نوین برآمده از ساختار هندسۀ پرگاری پرداخته است که همزمان با تحریر رساله و یا متأخر از آن ظاهر شدهاند. در پایان، پژوهش با توجه به روشهای هندسیِ ارائه شده در رساله و نقوش موجود در آن، بر جایگاه رسالۀ بوزجانی در شکلگیری نونگارههای پرگاری در تزیینات هندسی سبک سلجوقی تأکید میکند.
ابوالوفاء بوزجانی
ترسیمات پرگاری
تزیینات هندسی
هندسۀ عملی
هنر سلجوقی
2018
01
21
131
148
https://jihs.ut.ac.ir/article_72676_35d1fabdb8c5a0d1feb517ca7e024975.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1396
15
2
سه رون، شش جهت، هفت کشور: پژوهشی در تاریخ مفهوم رون معماری
مجید
حیدری دلگرم
رون نظامی است برای جهتیابی معماری که آن را از معماران ایرانی، به واسطۀ معرفی محمدکریم پیرنیا میشناسیم. در این مقاله پس از مرور آنچه پیرنیا در بارۀ آن گفته است، تلاش کردهایم سرنخهای آن را در متون مختلف تاریخی پیگیری کنیم و بررسی کنیم که آیا چنین سرنخهایی، وجود رون را در معماری گذشتۀ ایران تأیید میکند یا نه. متونی با موضوعات طبی و جغرافیایی و نجومی را مستعد چنین جستجویی یافتهایم، متون طبی از حیث فایدههایی که برای رون ذکر شده است و متون نجومی و جغرافیایی از حیث ارتباطشان با مسألۀ اتجاه. نتایج مقاله نشان میدهد که مفهوم رون سابقهای بسیار کهن دارد و رد آن را حداقل تا اوستا میتوان پی گرفت. احتمالاً در ابتدا شأنی دینی داشته و آیینی مرتبط با سکنی گزیدن بوده است اما در دورههای متأخر درکی که از آن وجود داشته، نظامی برای هماهنگی معماری و آب و هوا بوده است. در میان این دو نقطۀ ابتدا و انتهای مفهوم رون، لایههای دیگری را تشخیص دادهایم. احتمالاً در طی قرون اسلامی این لایهها بر آن بار شده و معنی آن نیز نزد معماران تغییر کرده است
اقلیم
جغرافیای تاریخی
رون معماری
معماری ایران
2018
01
21
149
171
https://jihs.ut.ac.ir/article_72677_75aa1cde33a836d979033cc66c48bf73.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1396
15
2
تأملی در پیوند موسیقی و صناعات بصری با تکیه بر مفهوم تناسب تألیفی
احسان
رجبی
این نوشتار در سه باب تنظیم شده است. در باب نخست برخی از آرای حکمای مسلمان در باب پیوستگی موسیقی و صناعات بصری آمده است که نشان میدهد دست کم در مرتبۀ نظر، میتوان به وجودی چنین پیوندی قائل بود. در باب دوم مفهوم تناسب تألیفی یا همان تناسب هارمونیک، که رابطهای ریاضی است و قدمت آن دست کم به زمان فیثاغورس باز میگردد، به مثابه یکی از روابط مهم در تعیین نسبتهای موسیقایی معرفی شده و کیفیت ظهور این مفهوم در شماری از منابع درجۀ اول اسلامی بررسی میشود. در باب سوم با مقایسۀ قواعد پرسپکتیو و بیان هندسی تناسب تألیفی، نوعی مشابهت میان نظام ادراک چشم و گوش انسان نشان داده شده و با این مقدمه، نمونهای از بهکارگیری تناسب تألیفی در معماری و تزیینات اسلامی معرفی میشود تا بابی برای مطالعات آتی در این حوزه گشوده شود
تناسب
تناسب تألیفی
جمالشناسی اسلامی
صناعات بصری
موسیقی
2018
01
21
173
206
https://jihs.ut.ac.ir/article_72678_dacd8c5e5b690efe43a05bfe4226adf0.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1396
15
2
علم عقود ابنیه: کلیدی برای فهم نسبت علم و معماری در جهان اسلام
مهرداد
قیومی بیدهندی
روح اله
مجتهدزاده
علم عقود ابنیه نخستین بار به این نام در ارشاد القاصد ابن اکفانی (سدۀ 8ق) یاد شده است؛ اما تأمل در تعریف و متون منسوب به آن معلوم میکند که این علم پیشینهای کهنتر دارد. نخستین نشانههای آن در احصاء العلوم فارابی و با عنوان «علم ریاست بنا» یافت میشود. هیچ متنی از دوران اسلامی بهدست ما نرسیده است که انتساب به این علم در آن، یا در دانشنامهها، تصریح شده باشد؛ فقط سخن از این است که ابن هیثم و ابوبکر کرجی در این علم تصنیفاتی داشتهاند. دانشوران احتمال دادهاند که کتابهای این دو مهندس برجسته گم شده باشد؛ اما این احتمال نیز میرود که کتابهای ایشان بهخطا به نام علم دیگری، مانند هندسۀ عملی، شهرت یافته باشد. تصور اجمالیای که از موضوع و هدف و کاربرد این علم از منابع اولیۀ طبقهبندی علوم بهدست میآید به داوری در بارۀ این کتابها و شناسایی متون احتمالی دیگر متعلق به علم عقود کمک میکند. از این طریق، درمییابیم که بخش مهمی از کتاب اجرائاتِ الحفورِ و الأبنیۀ ابن هیثم، بخشهایی از إنباطُ المیاه ابوبکر کرجی، و تمامی رسالۀ مجهولالمؤلف معروف به رسالۀ اعمال و اشکال در همین علم است. این شناسایی و سپس برررسی محتوای این رسالهها تصویر روشنتری از علم عقود ابنیه، به منزلۀ علم اصلی مربوط به معماری در نظام علوم دوران اسلامی، بهدست میدهد و اهمیت بررسی آن، مستقل از علم هندسۀ عملی، را آشکار میکند. از این بررسی، معلوم میشود که این علم فروتر از مرتبۀ علم هندسۀ نظری (که مهندسان نظری یا عالمان هندسه متکفل آن بودند)، و فراتر از علم هندسۀ عملی (که صانعان و بنّایان با آن سروکار داشتهاند) بوده است و معماران و سربنّایان بدان عالم بوده و در آن مهارت داشتهاند.
تاریخ علم
صناعت بنا
صناعت ریاست بنا
عاملان معماری
علم عقود ابنیه
معماری اسلامی
2018
01
21
207
232
https://jihs.ut.ac.ir/article_72679_94a24867745c7eec73aeea9cc1b33eb2.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1396
15
2
کوشش برای ترسیم سیر تحول ساخت رنگدانههای نقاشی در ایران و تاریخچۀ مطالعات این عرصه
امیرحسین
کریمی
در گذشته رنگهای نقاشی به صورت آماده از طبیعت استخراج نمیشده و شیوۀ ساخت آنها مراحل پیچیده و وقتگیری داشته است. آموزش فنون رنگسازی بخشی از آموزش حرفۀ نقاشان ایرانی بوده و رسالههای آموزشی متعددی به زبان فارسی در این باب، دستکم از پایان قرن پنجم هجری به این سو در دست است. همچنین گفتگوهایی با برخی نقاشان معاصر وجود دارد و نیز نتایج آزمایشهای انجام شده بر روی رنگهای تاریخی در مقالاتی منتشر شده است و در آینۀ این منابع سه گانه است که میدانیم نقاشان ایران در هر دوره چه طیفی از رنگها را میشناخته و بهکار میبردهاند و حتی متوجه کاربرد رنگهایی میشویم که در دورۀ جدیدتر و در زمان ورود رنگهای فرنگی از دست رفته و فراموش شدهاند. متن حاضر در پی ترسیم شمایی کلی از وضعیت دانش امروز ما از رنگسازی قدیم ایران بر اساس این منابع است.
رسالۀ فنی
رنگدانه
رنگسازی
نقاشی ایرانی
2018
01
21
233
249
https://jihs.ut.ac.ir/article_72680_93c3d9a23e7b2acf2c57e2046398bcba.pdf
تاریخ علم
تاریخ علم
1735-0573
1735-0573
1396
15
2
مطالعۀ مقایسهای گره مادر در گسترۀ شیوههای ترسیم با ارائه و معرفی شیوهای نامکتوب
نیما
ولی بیگ
نوشین
نظریه
ساناز
رهروی
برای تزئین بناهای سنتی از نقوش و طرحهای گوناگونی استفاده شده است. طراحان و معماران سنتی برای پیادهسازی این نقوش از شیوههای مختلفی استفاده میکردند. توانمندی، دانش و مهارت طراحان در پیادهسازی این نقوش و گرههای هندسی بسیار مؤثر بوده است. این پژوهش برای نخستین بار بر آن است تا به بررسی توانمندی طراح در پدید آوردن شیوههای ترسیم گره مادر (کند دو و پنج)، مقایسه و تحلیل روشها و ارائۀ شیوهای نامکتوب بپردازد. تاکنون بیشتر پژوهشگران به ارائۀ نمونههای مختلف گرهها و ترسیم آنها پرداختهاند. با بررسی ویژگیهای روشهای متفاوت ترسیم گرههای هندسی و مقایسۀ آنها با یکدیگر میتوان به توانمندی طراحان و معماران در پدید آوردن این روشها و شناخت روش بهینه دستیافت. در این پژوهش برای دادهاندوزی از ترکیب روشهای کتابخانهای و مصاحبه با استادکار گره چینی و طراحی شبکه (روش میدانی) استفاده شده است و پس از ترسیم هر یک از روشها و بررسی ویژگیها، با هم مقایسه شدهاند. با بررسیهای انجامشده آشکار شد که بر اساس توانمندی گره چینان (معماران) و طراحان، بسته به ابزار و دانش هندسی آنها، روشهای گوناگونی برای ترسیم گره مادر وجود دارد و از سوی دیگر روش نامکتوب این گره دارای مزایای خاصی همچون نیاز نداشتن به پرگار، ترسیم دایره و تقسیم زاویه نسبت به سایر روشها است.
شیوه های ترسیم
گره هندسی
گره مادر
شیوه نامکتوب
2018
01
21
251
274
https://jihs.ut.ac.ir/article_72681_73641e1ca2be8cf4a6bf38bf60c584ee.pdf