A New Discovered Method for Determining the Qibla Direction of Isfahan Attributed to Muḥammad Bāqir Yazdī

Document Type : Research/Original/Reqular Article

Authors

1 PhD Candidate, Institute for the History of Science, University of Tehran

2 Institute for the History of Science, University of Tehran

Abstract

Astronomical works from the Islamic era include various methods for determining the Qibla direction of cities. Among these are techniques for finding the Qibla when its angular deviation is known, using the sun. Some astrolabes even feature diagrams on their reverse side that indicate the Qibla direction based on the sun’s altitude. Notably, Ibn Yunus describes a method that determines the Qibla by calculating the time elapsed since sunrise. Certain sundials have also been discovered that mark the time since sunrise rather than the local equinoctial hour. Building on these established premises, this article investigates a treatise that presents a previously undocumented method for determining the Qibla direction, attributed to Muḥammad Bāqir Yazdī, a distinguished mathematician of the Safavid era. According to the treatise, Yazdī claimed that the city of Isfahan possesses a unique property: after a fixed interval following sunrise, the sun aligns with the Qibla direction. While the author of the treatise offers a proof of this claim, he does not explain how the interval is calculated. Moreover, different manuscript versions report varying values for this interval. We perform the necessary astronomical calculations to evaluate these claims and demonstrate that the reported intervals deviate by more than one hour from the correct value, making it impossible to determine which value Yazdī originally intended.

Keywords

Main Subjects

References

پورنجف، زهرا (1392): «ترجمه، تصحیح و شرحِ شرح مقالۀ دهم اصول اقلیدس ملا محمد باقر یزدی»، پایان نامه کارشناسی ارشد در رشتۀ تاریخ علم، دانشگاه تهران.
حسین‌زاده، مائده (1402): «روش های ترسیمی (آنالما) برای تعیین جهت قبله در زیج یمینی و مقایسه آن ها با روش های موجود در آثار حبش حاسب و ابوریحان بیرونی»، تاریخ علم، دورۀ 21 بهار و تابستان 1402.
درایتی، مصطفی: (1390-1393) فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
کینگ، دیوید (1379):  قبله‌یابی در اسلام، ترجمۀ حسین ناهید، خانۀ ریاضیات اصفهان.
مصحفی، عبدالحسن (1396):  «قبله‌یابی و تعیین ظهر حقیقی با روش مشاهده و محاسبه»، به کوشش زینب کریمیان، ضمیمۀ ۱ دوفصلنامۀ میراث علمی اسلام و ایران (دو فصلنامۀ تاریخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی سال ششم، بهار و تابستان ۱۳۹۶ (پیاپی ۱۱))
معصومی همدانی، حسین  (1389): «حسام‌الدین سالار و جامع قوانین علم الهیئة او»، تاریخ علم، 8(1)، صص 73-109.
موسوی، راضیه سادات (1393): «تصحیح، ترجمه و شرح مقالۀ دوم از مقصد اول رسالۀ قبلۀ غیائ الدین منصور دشتکی»، پایان نامه کارشناسی ارشد در رشتۀ تاریخ علم، دانشگاه تهران.
مهدوی، یونس (1388): «ویرایش و شرح باب سوم و چهارم و پنجم کتاب فارسی کشف القناع عن اسرار القطّاع»، پایان نامه کارشناسی ارشد در رشتۀ تاریخ علم، دانشگاه تهران.
نصیرالدین طوسی (1403): تحریر کتاب الاُکَر لثاوذوسیوس (رساله‌ای در هندسۀ کره)، تصحیح، ترجمۀ فارسی، مقدمه و شرح: معصومه امیری مقدم، زیر نظر حسین معصومی همدانی، میراث مکتوب.
یزدی، محمدباقر: مطلع الانوار، نسخۀ 15837 کتابخانۀ ملی تهران.
 
Berggren, J. L. (1980): “Comparison of Four Analemmas for Determining the Azimuth of the Qibla.” Journal for the History of Arabic Science. vol. 4, pp. 69-80.
Hogendijk, J. (1994): “The qibla table in the Ashrafi Zij”. In A. von Gotstedter (Ed.), Ad Radices. Festband zum fuenfzigjaehrigen Bestehen des Instituts fuer Geschiechte der Naturwissenschaften der Johann Wolfgang Goethe-Universitaet, Frankfurt am Main (pp. 81-94). Franz Steiner Verlag.
Kennedy, E. S. (1971): “Al-Bīrūnī's Maqālīd ‘ilm al-hay'a”, Journal of Near Eastern Studies 30, no. 4, pp. 308-314.
Kennedy, E. S., (1974): " A Letter of al-Bīrūnī: Ḥabash al-Ḥāsib's Analemma for the Qibla", Historia Mathematica, pp. 3-11 (ترجمۀ فارسی با عنوان «نامه‌ای از ابوریحان بیرونی: آنالمای حبش حاسب برای یافتن جهت قبله»، میراث علمی ایران و اسلام، شمارۀ پیاپی 12، 1396: صص4-12).
King, David A. (1973): “Ibn Yūnus' very useful tables for reckoning time by the sun”, Archive for History of Exact Science, Vol.10, Number 3-5, pp. 342-394.
King, David A. (1975): “Al-Khalili's Qibla Table”, Journal of Near Eastern Studies, 34(2).
King, David A. (1999): World-maps for Finding the Direction and Distance to Mecca, Series: Islamic Philosophy, Theology and Science, Text and Studies 36, Leiden (Brill).
Morrison, James E. (2006): The Astorlabe, Janus, USA.
Mousavi, Razieh S. (2024): “From Complex to Simple: the Example of Qibla-indicators”, Scientific Instruments and Collections, Vol. 10, pp 148-166.
Moussa, Ali (2011): “Mathematical methods in Abū al-Wafā’s Almagest and the Qibla determinations”, Arabic Sciences and Philosophy, 21 (01), pp. 1-56.
Wensinck, A.J. & Schoy, C. (1983): “Ḳibla”, Encyclopedia of Islam, Vol.5, pp. 82-88.
Journal for the History of Science
Volume 23, Issue 1 - Serial Number 38
September 2025
Pages 111-130

Files

Share

How to cite

Statistics