Diversity and Variety of Hayʾa Books in Islamic Civilization

Document Type : Research/Original/Reqular Article

Author

Institute for the History of Science, University of Tehran

Abstract

Once the Greek astronomy's most worthy masterpiece, Ptolemy’s Almagest, was translated into Arabic, many scientific works were produced in Islamic civilization. The genre known as Hayʾa, which deals with the cosmological aspect of astronomy, gradually seperated itself from other astronomical branches. While these branches were in relation with each other, their goals were different. Computational astronomy, known as science of “Zijes”, was developed to produce arithmetical tables to forecast the position of the heavenly bodies in any given time. The science of astronomical instruments and science of timekeeping were two of the other branches of astronomy. Science of Hay'a uaully presents a non-technical descrpition of the large scale structure of the universe, i.e. the Earth and its position, configuration and size of the celestial spheres and the planets. In this article almost all of the Hayʾa books of Islamic civilization are listed and classified. Based on their manuscripts we mention their scientific specifications and compare them with each other. The golden age of these works in 12th century is studied in more details.

Keywords


ابن افلح، جابر. اصلاح المجسطی. نسخۀ خطی Ahlwardt no.: 5653; Ms Lbg..
ابن الاکفانی، محمد بن ابراهیم بن ساعد. ارشاد القاصد الی اسنی المقاصد: فی انواع العلوم. تصحیح عبدالمنعم محمد عمر. قاهره: دارالفکر العربی، بی تا.
ابن لوقا، قسطا. رسالة فی الهیئة. نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس در مجموعۀ 6242.
ابن هیثم. (1996م). الشکوک علی بطلمیوس. تصحیح عبدالحمید صبره. قاهره: مطبعة دارالکتب المصریة.
ــــــــــ ،فی هیئتة العالم، (نک‍ : Langermann, 1990).
امینی، حسن. (1387ش). الرسالة المعینیةخواجهنصیرالدینطوسی:تصحیحوتحقیق. پایان نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
باقری، محمد. (1375ش). از سمرقند به کاشان: نامه‌های غیاث‌الدین جمشید کاشانی به پدرش. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بیرونی، ابوریحان. (1316ش). التفهیم لأوایل الصناعة التنجیم. تصحیح جلال الدین همایی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
ــــــــــ .(1954م).القانون المسعودی. حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة.
بطلمیوس. اقتصاص [1]: (نک‍ : (Morelon, 1993.
ــــــــــ . اقتصاص [2]: (نک‍ : Goldstein, 1967).
بیرجندی، عبدالعلی. شرح التذکرة. (نک‍ : Kusba & Pingree, 2002).
چغمینی، محمود بن عمر. ملخص فی الهیئة. نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس، در مجموعۀ 2848.
حسن‌زادۀ آملی، حسن. (1375). دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
حسینی صفوی، ابوطالب. (نک‍ : معصومی همدانی. (1363ش).
خرقی، عبدالجبار. التبصرة فی الهیئة. نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس، شمارۀ 3936.
ــــــــــ . منتهی الإدراک فی تقاسیم الأفلاک. (نک‍ : قلندری، 1391ش).
درایتی، مصطفی. (1389ش). فهرستوارۀ دست نوشته‌های ایران. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دشتکی، غیاث الدین منصور. اللوامع النوریة. نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس، شمارۀ 6320.
ــــــــــ . السفیر فی الهیئة. نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس، در مجموعۀ 5360: گ109پ-گ128پ.
ــــــــــ . شرح التذکرة. نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس، در مجموعۀ 5360: گ129پ-گ187پ.
طاشکوپری‌زاده، احمد بن مصطفی. (1405ق). مفتاح السعادة ومصباح السیادة فی موضوعات العلوم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
طباطبایی یزدی، محمدهادی. (1394ش). مدل‌های سیارات علوی در رسالۀ اللوامع النوریة غیاث الدین منصور دشتکی. پایان نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
نراقی، ملامهدی. المستقصی. نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس، شمارۀ 6391.
فرغانی، محمد بن کثیر[1]. فی الحرکات السماویة وجوامع علم النجوم. تصحیح یعقوب غولیوس (نک‍ : Sezgin, 1997: IX).
ــــــــــ [2]. جوامع علم النجوم، نسخۀ خطی مجهول، تاریخ کتابت: 1068ق.
قربانی، ابوالقاسم. (1347ش). قطب الدین شیرازی ریاضی‌دان و منجم زبردست ایرانی. راهنمای کتاب، شمارۀ 11.
قطان مروزی. (1390ش). گیهان شناخت.  تصحیح علی صفری آق‌قلعه. تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
قلندری، حنیف. (1386ش). رسالۀزبدةالهیئة:تصحیحوتحقیق. پایان نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
ــــــــــ . (1391ش). بررسیسنتنگارشهیئتدردوراناسلامی بههمراهتصحیح،ترجمه،شرحوپژوهشتطبیقیرسالۀمنتهی الإدراک فی تقاسیم الأفلاک، نوشتۀبهاءالدینخرقی. پایان نامه برای دریافت درجۀ دکتری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کاشانی، غیاث الدین جمشید. (نک‍ : باقری، 1375ش).
کدیور، محسن. (1371ش). فهرست آثار ابن سینا. معارف. 9(2)، ص 78-110.
گمینی، امیرمحمد. (1395ش). دایره‌های مینایی: پژوهشی در تاریخ کیهان‌شناسی در تمدن اسلامی. تهران: حکمت سینا.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
مسعودی، شرف الدین. (1382ش). جهان دانش، تصحیح جلیل اخوان زنجانی. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
معصومی همدانی، حسین. (1383ش)، بطلمیوس: تکملۀ 1- الاقتصاص. دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج12، ص261-265.
ــــــــــ . (1363ش). رساله در اثبات هیأت جدید. معارف. شمارۀ 2، ص117-186.
نیک‌فهم، سجاد و سوادی، فاطمه. (1390ش)، نگاهی به رسالۀ لباب اسکندری. کتاب ماه علوم و فنون، 5(4).
Aristotle, Metaphysics, see Tredennick, Hugh (ed.), (1947), Aristotle's Metaphysics (Harvard University Press).
Bagheri, Mohammad (2006), Books I and IV of Kūshyār ibn Labbān's Jāmic Zīj: An Arabic Astronomical Handbook by an Eleventh-Century Iranian Scholar (Utrecht University).
ــــــــــ .(2007), 'Ibn Labbān, Kūshyār', in Marvin Bolt, et al. (eds.), Biographical Encyclopedia of Astronomers (Springer), 560.
Bagheri, Mohammad, Hogendijk, J.P., and Yano, M. (2010-2011), 'Kūshyār ibn Labbān Gīlānī’s Treatise on the Distances and Sizes of the Celestial Bodies', Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamishen Wissenschaften, Band 19, 77-120.
Brentjes, Sonja (2010), 'The Mathematical Sciences in the Safavid Empire: Questions and Perspectives', in D. Hermann and F. Speziale (eds.), Muslim Cultures in the Indo-Iranian World during the Early-Modern and Modern Periods (Berlin: Klaus Schwarz Verlag), 325-402.
Dallal, Ahmad (1995), An Islamic Response to Greek Astronomy: Kitāb Taʻdīl Hayʼat Al-aflāk of Ṣadr Al-Sharīʻa (Brill Academic Pub).
Di Bono, Mario (1995), 'Copernicus, Amico, Fracastoro and Ṭūsī's Device: Observations on the Use and Trasmission of a Model', Journal for the History of Astronomy, 26, 133.
Dreyer, John Louis Emil (1953), A history of astronomy from Thales to Kepler (New York: Dover).
Duhem, Pierre (2004), Sauver les apparences: essai sur la notion de théorie physique, de Platon à Galilée (Vrin).
Goldstein, Bernard R (1967), 'The Arabic version of Ptolemy's Planetary hypotheses', Transactions of the American Philosophical Society, 57 (4), 3-55.
ــــــــــ .(1971), Al-Bītrūjī: On the Principles of Astronomy (London: Yale University Press).
Hartner, Willy (1991), 'Falak', in B. Lewis, Ch. Pellat, and J. Schacht (eds.), Encyclopedia of Islam (2; Leiden: Brill), 261-63.
Hugonnard-Roche, Henri (1996), 'The influence of Arabic astronomy in the medieval West', in Roshdi Rashed (ed.), Encyclopedia of the History of Arabic Science (1; London: Routledge), 278-3-8.
Kennedy, Edward Stewart and Ghanim, 'imad (1976), The Life & work of Ibn al-Shātīr, an Arab astronomer of the fourteenth century (Halab: Ma'had al-Turath al-'Ilmi al-'Arabi, Jami'at Halab).
Kennedy, Edward S and Roberts, Victor (1959), 'The Planetary Theory of Ibn al-Shāṭir', Isis, 50 (3), 227-35.
Kheirandish, Elaheh (2007), 'Qusṭā ibn Lūqā al‐Baʿlabakkī', in Thomas Hockey et al. (ed.), The Biographical Encyclopedia of Astronomers (New York: Springer), 948-49.
Kusuba, Takanori and Pingree, David Edwin (2002), Arabic Astronomy in Sanskrit: Al-Bīrjandī on Tadhkira II, Chapter 11, and Its Sanskrit Translation (Brill).
Langermann, Tzvi (1990), Ibn al-Haytham's On the Configuration of the World (New York: Garland).
ــــــــــ . (1997), 'Arabic Cosmology', Early Science and Medicine, 2 (2), 185-213.
Linton, C. M. (2004), From Eudoxus to Einstein: A History of Mathematical Astronomy (Cambridge University Press).
Livingston, John W (1973), 'Naṣīr al‐Dīn al‐Ṭūsī's al‐Tadhkirah: A Category of Islamic Astronomical Literature', Centaurus, 17 (4), 260-75.
Lloyd, Geoffrey Ernest Richard (1978), 'Saving the appearances', The Classical Quarterly, 28 (1), 202-22.
ــــــــــ . (1955), 'The Mercury Horoscope of Marcantonio Michel of Venice: A study in the History of Renaissance astrology and astronomy', Vistas in astronomy, 1, 84-138.
Mimura, Taro (2014), "The Arabic original of (ps.) Māshā'allāh's Liber de orbe: its date and authorship", The British Journal for the History of Science, 2014, pp 1 – 32.
Morelon, Régis (1993), 'La version arabe du Livre des hypotheses de Ptolémée', Mélanges de l’Institut dominicain d’études orientales du Caire, 21, 7-85.
ــــــــــ . (2009), 'The astronomy of Thābit Ibn Qurra', in Roshdi Rashed (ed.), Thābit Ibn Qurra: Science and Philosophy in Ninth-Century Baghdad (Berlin and New York: Walter de Gruyter).
Morrison, Robert (2005), 'Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī's Hypotheses for Celestial Motions', Journal for the History of Arabic Science, XIII, 21-140.
Ragep, F Jamil (1996), 'Al-Battānī, Cosmology, and the Early History of Trepidation in Islam', From Baghdad to Barcelona: Studies in the Islamic Exact Sciences in Honour of Prof. Juan Vernet, 267-98.
ــــــــــ . (1993), Nasīr al-Dīn al-ūsī's Memoir on Astronomy (al-Tadhkira fī ‘ilm al-hay’a) (Volume 1: Introduction, Edition, and Translation. Volume 2: Commentary and Apparatus; New York: Springer).
ــــــــــ . (2005), ''Alī Qūshjī and Regiomontanus: eccentric transformations and Copernican Revolutions', Journal for the history of astronomy, 36, 359-71.
ــــــــــ . (2009), 'The Khilāṣ Kayfīyyat Tarkīb al-Alflāk of al-Jūzjānī: A Preliminary Description of its Avicennian Thems', in Tzvi Langermann (ed.), Avicenna and His Legacy: A Golden Age of Science and Philosophy (Brepols), 301-06.
Ragep, Sally (2011), 'Chaghmīnī's Mullakhkhaand Ṭūsī's Tadhkira: Pedagogical considerations', in Mohammad Bagheri (ed.), Conference on the Scientific and Philosophical Heritage of Naīr al-Dīn an-ūsī (Tehran: Written Heritage Research Institute), 54-55.
Rashed, Roshdi (1993), Les Mathématiques infinitésimales du IX e au XI e Siècle (London).
Pingree, David (1968), 'The Fragments of the Works of Yaʿqūb Ibn Ṭāriq', Journal of Near Eastern Studies, 27 (2), 97-125.
ــــــــــ . (1975), 'Masha'allah: Some Sasanian and Syriac Sources', in George F. Houran (ed.), Essays on Islamic Philosophy and Science, 5-14.
Ptolemy, Almagest, see Toomer (ed.), (1984), Ptolemy's Almagest (New York: Springer-Verlag).
Sabra, Abdelhamid (1998a), 'Configuring the Universe: Aporetic, Problem Solving, and Kinematic Modeling as Themes of Arabic Astronomy', Perspectives on Science, 6 (3), 288-330.
ــــــــــ . (1998b), 'One Ibn al-Haytham or two? An exercise in reading the bio-bibliographical sources', Zeitschrift Fur Geschichte Der Arabisch Islamischen Wissenschaften, (12), 1-50.
Saliba, George (1991), 'The astronomical tradition of Maragha: a historical survey and prospects for future research', Arabic sciences and philosophy, 1 (01), 67-99.
ــــــــــ . (1994), 'A Sixteenth-Century Arabic Critique of Ptolemaic Astronomy: the Work of Shams al-Dīn al-Khafrī', Journal for the History of Astronomy, 25 (1), 15-38.
ــــــــــ . (1995), History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam (NYU Press).
ــــــــــ . (2000), 'Arabic versus Greek Astronomy: A Debate over the Foundations of Science', Perspectives on Science, 8 (4), 328-41.
ــــــــــ . (ed.), (1990), The Astronomical Work of Mu'ayyad al-Dīn al-ʿUrī: A Thirteenth-Century Reform of Ptolemaic Astronomy. Kitāb al-Haya'ah (Beirut: Center for Arab Unity Studies).
ــــــــــ . (1996), 'Arabic planetary theories after the eleventh century AD', in Roshdi Rashed (ed.), Encyclopedia of the History of Arabic Science (1; London: Routledge), 59-128.
Samsó, Julio (1994), 'On al-Bitrūjī and the Hay'a Tradition in al-Andalus', Islamic astronomy and medieval Spain (Aldershot, Hampshire, Great Britain; Brookfield, Vt., USA: Variorum), XII: 1-13.
Sezgin, Fuat (1997), Publications of the Institute for the History of Arabic-Islamic Science: Islamic Mathematics and Astronomy (Frankfurt: Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University)