ججیوتیشه‌شاستره: واکاوی خاستگاه‌ها و سیر تحول اخترشناسی، تفأل و طالع‌بینی ودایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ایران

2 گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

جیوتیشَه‌شاستره، یکی از علوم مکمل وداها (ودانگه) است که سهم مهمی در تکوین سنت‌های دینی و علمی هند داشته است. این پژوهش با روش تاریخی-تحلیلی، و با استناد به متون کلیدی همچون ودانگه‌جیوتیشه و سوریا سیدّهانته، و از طریق مقایسه با سنت‌های بین‌النهرینی-یونانی، سرچشمه‌های جیوتیشه را در هر سه حوزۀ نجوم ریاضی، تفأل آیینی و طالع‌بینی بررسی می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا بر خلاف بابل و یونان، طالع‌بینی نظام‌مند در هند با تأخیر پدید آمد و با وجود این وقفه، چگونه به جایگاهی محوری در نظام آموزشی و فرهنگی هند دست یافت؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در دورۀ ودایی، جیوتیشه صرفاً به شناسایی 27 نکشتره‌ (منازل ستاره‌ای) و تعیین موقعیت ماه برای تفأل‌های آیینی محدود بود، حال آنکه سیارات در آن زمان ناشناخته باقی ماندند. محاسبات دقیق نجومی و طالع‌بینی تنها پس از آغاز دوران حماسی (قرون اول پیش و پس از میلاد) در جیوتیشه جذب می‌شود، یعنی زمانی که عرصۀ تاریخ و سرنوشت فردی برای نخستین بار نزد انسان هندی اهمیت می‌یابد. از این دوره، علم اخترشناسی به عنوان ابزاری برای پیش‌بینی رویدادهای فردی و جمعی، طب نجومی و تصمیم‌گیری‌های حکومتی به‌کار برده می‌شود. نکتۀ کلیدی آن است که این دانش، اگرچه ساختار نجومی و طالع‌بینانۀ خود را تا حد زیادی مدیون سنت‌های یونانی-بین‌النهرینی است، اما با زدودن نگرش خطی به زمان و تقدیرگرایی جزمی، محتوای آن را در چارچوب اندیشه‌های کرمه و تناسخ از نو تفسیر می‌نماید و هویتی منحصربه‌فرد پیدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jyotiṣaśāstra: An Analysis of the Origins and Evolution of Vedic Astronomy, Omenology, and Astrology

نویسندگان [English]

  • Hasan Nasiri 1
  • Mojtaba Zarvani 2
1 Departement of Comparative Religions and Mysticism, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Iran
2 Department of Comparative Religions and Mysticism, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

played a significant role in shaping India’s religious and scientific traditions. Employing a historical-analytical method and drawing upon key texts such as Vedāṅga Jyotiṣa and Sūrya Siddhānta, this study examines the origins of Jyotiḥśāstra in its three main domains -mathematical astronomy, ritual omenology, and astrology- through a comparative analysis with Mesopotamian and Greek traditions. It addresses the question of why, unlike in Babylon and Greece, systematic astrology emerged late in India, and how, despite this delay, it attained a central position in India’s educational and cultural systems. The findings reveal that during the Vedic Hindu period, Jyotiḥśāstra was limited to identifying the 27 Nakṣatras (lunar mansions) and determining the Moon’s position for ritual omens, while the planets remained unknown at that time. Precise astronomical calculations and astrology were only incorporated into Jyotiḥśāstra after the beginning of the Puranic-Epic period (around the first centuries BCE and CE), a time when the concept of history and individual destiny first gained significance in Indian thought. From this period onward, astronomy was employed as a tool for predicting individual and collective events, medical astrology (astrological medicine), and governmental decision-making. A key observation is that although this knowledge owes much of its astronomical and astrological framework to Greco-Mesopotamian traditions, it underwent a unique reinterpretation within the Indian intellectual framework by shedding linear conceptions of time and rigid determinism. Instead, it assimilated these elements into the doctrines of karma and reincarnation, thus acquiring a distinct identity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Astrology
  • nakṣatra
  • navagraha
  • omens
  • Sūrya Siddhānta
  • Vedāṅga Jyotiṣa

مراجع

آرمسترانگ، کارن. (1401) تاریخ مختصر اسطوره، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
الیاده، میرچا. (1398) الگوهایی در دین‌شناسی تطبیقی، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، تهران: نشر جامی.
الیاده، میرچا. (1399) تاریخ اندیشه‌های دینی (ج. 1)، ترجمۀ مانی صالحی علامه، تهران: انتشارات نیلوفر.
بیرونی، ابوریحان. (1358) تحقیق مللهند (ج. 1)، ترجمۀ منوچهر صدوقی‌سها، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
Baigent, M. (2015). Astrology in ancient Mesopotamia: The science of omens and the knowledge of the heavens (2nd ed.). Bear & Company.
Basham, A. L. (1954). The wonder that was India (2nd ed.). Sidgwick and Jackson.
Behari, B. (2003). Fundamentals of Vedic astrology (Vol. 1, K. Johnson, Ed.). Lotus Press.
Berg, R. (2010). Kabbalistic astrology and the meaning of our lives. The Kabbalah Centre.
Bhishagratna, K. K. (Trans.). (1998). The Suśruta Saṃhitā (Vols. 1–3). Chowkhamba Sanskrit Series.
Bowen, A., & Rochberg, F. (2020). Hellenistic astronomy. Brill.
Brown, D. (2000). Mesopotamian planetary astronomy-astrology. Styx Publications.
Brockington, J. L. (1998). The Sanskrit epics. Brill.
Burgess, E. (1935). Surya Siddhanta (Trans.). University of Calcutta.
Campion, N. (2018). Mundane astrology In W.E. Burns (Ed.), Astrology through history: Interpreting the starts from ancient Mesopotamia to the present. ABC-CLIO.
Cromer, A. (1993). Uncommon Sense: The Heretical Nature of Science. Oxford University Press.
Dalal, R. (2010). Hinduism: An alphabetical guide. Penguin Books.
Diamond, S. A. (2014). Daimonic. In D. A. Leeming (Ed.), Encyclopedia of psychology and religion (pp. 443-447). Springer.
Dreyer, R. G. (1997). Vedic astrology: A guide to the fundamentals of jyotish. Weiser Books.
Eggeling, J. (Trans.). (1882). The Śatapatha-Brāhmaṇa: According to the text of the Mādhyandina school (Part 1: Books I & II, Vol. 12 of Sacred Books of the East). Clarendon Press.
Flood, G. (1996). An introduction to Hinduism. Cambridge University Press.
Frawley, D. (1986). Hymns from the golden age: Selected hymns from the Rig Veda with yogic interpretation. Motilal Banarsidass.
Geslani, M., Mak, B., Yano, M., & Zysk, K. G. (2017). Garga and early astral science in India. History of Science in South Asia, 5(1), 151-191.
Gonda, J. (1975). Vedic literature. In A history of Indian literature (Vol. 1). Otto Harrassowitz.
Griffith, R. T. H. (Trans.). (1917). The hymns of the Atharvaveda (Vols. 1–2). E. J. Lazarus & Co.
Griffith, R. T. H. (Trans.). (1920). The hymns of the Rigveda (2nd ed., Vols. 1–2). E. J. Lazarus & Co.
Kauṭilya. (1965). The Kauṭilīya Arthaśāstra (R. P. Kangle, Trans. & Ed.; 2nd ed., Vol. 1). University of Mumbai. (Original work composed 4th c. BCE)
Keith, A. B. (Trans.). (1914). The Taittirīya Saṃhitā of the Black Yajurveda (Vols. 1–2). Harvard University Press.
Knowles, E. (2005). Oxford Dictionary of Phrase and Fable (2nd ed.). Oxford University Press.
Koch-Westenholz, U. (1995). Mesopotamian astrology. University of Copenhagen.
Kramrisch, S., & Burnier, R. (1976). The Hindu temple (Vol. 2). Motilal Banarsidass.
Lagadha. (1985). Vedanga Jyotisha in its Ṛg and Yajus recensions (T. S. K. Sastry, Trans.; K. V. Sarma, Ed.). Indian National Science Academy.
Macdonell, A. A. (1900). A history of Sanskrit literature. D. Appleton & Company.
Mak, B. M. (2013). The date and nature of Sphujidvaja's Yavanajātaka reconsidered in the light of some newly discovered materials. History of Science in South Asia, 1, 1-20.
Monier-Williams, M. A. (1899). Sanskrit-English Dictionary. Oxford University Press.
Muller, M. (1860). A history of Ancient Sanskrit Literature (2nd ed.). Williams and Norgate.
North, J. D. (2008). Cosmos: An illustrated history of astronomy and cosmology. University of Chicago Press.
Olivelle, P. (2013). King, governance, and law in ancient India: Kauṭilya's Arthaśāstra. Oxford University Press.
Olivelle, P., (2014). Early Upanishads. Oxford University Press.
Pandey, R. (1992). Hindu samskaras: Socio-religious study of the Hindu sacraments. Motilal Banarsidass.
Pingree, D. (1970). Census of the exact sciences in Sanskrit (Vol. 1-5). American Philosophical Society.
Pingree, D. (1973). The Mesopotamian origin of early Indian mathematical astronomy. Journal for the History of Astronomy, 4, 1–12.
Pingree, D. (1981). Jyotihśāstra: Astral and mathematical literature. In J. Gonda (Ed.), A history of Indian literature (Vol. 6, Fasc. 4). Otto Harrassowitz.
Pingree, D. (1992). Mesopotamian omens in Sanskrit. In D. Charpin & F. Joannès (Eds.), La circulation des biens, des personnes, et des idées dans la proche-orient ancient (pp. 375-379). Editions Recherche sur les Civilisations.
Pingree, D. (1998) Legacies in astronomy and celestial omens. In S. Dalley (Ed.), The legacy of Mesopotamia (pp. 125-137). Oxford University Press.
Radhakrishnan, S. (Trans. & Ed.). (1968). The principal Upaniṣads (2nd impression). George Allen & Unwin. (Original work published 1953)
Raman, B.V. (1948). Muhurtha or Electional Astrology, Banglore. Daman Publication.
Rao, P. V. R. N. (2004). Vedic astrology: An integrated approach. Sagar Publications.
Ray, P., Gupta, H. N., & Roy, M. (1980). Suśruta saṃhitā: A scientific synopsis. Indian National Science Academy.
Riva, M. A., Tremolizzo, L., Spicci, M., Ferrarese, C., De Vito, G., Cesana, G. C., & Sironi, V. A. (2011). The disease of the moon: The linguistic and pathological evolution of the English term "lunatic". Journal of the History of the Neurosciences, 20(1), 65-73.
Rotton, J., & Kelly, I. W. (1985). Much ado about the full moon: A meta-analysis of lunar-lunacy research. Psychological Bulletin, 97(2), 286-306.
Santhanam, R. (1984). Brihat Parashara Hora Shastra (vol. 1). Ranjan Publications.
Shastri, A. M. (1991). Varāhamihira and his times. Kusumanjali Prakashan.
Sphujidhvaja. (1978). The Yavanajātaka (D. Pingree, Ed. & Trans.). Harvard University Press.
Subbarayappa, B.V. (1989). "Indian astronomy: a historical perspective". In Biswas, S. K.; Mallik, D. C. V.; Vishveshwara, C. V. (eds.). Cosmic Perspectives. Cambridge University Press.
Thompson, R L. (2007). The Cosmology of the Bhāgavata Purāṇa: Mysteries of the sacred universe. Motilal Banarsidass
Varāhamihira. (1946). Bṛhat saṃhitā (V. S. Sastri, Trans.). Subbiah & Sons. (Original work published ca. 6th century CE).
Whitney, W. D. (1854). History of the Vedic texts. Journal of the American Oriental Society, 4, 254-255.
Wilson, H. H. (Trans.). (1946). Rig-Veda-Samhitā: A collection of ancient Hindu hymns (Vols. 1–6). Bangalore Printing and Publishing. (Original work published 1850–1888)
Winternitz, M. (1972). A history of Indian literature (Vol. 1, 2nd ed., S. Ketkar, Trans.). University of Calcutta.
Witzel, M. (2001). Autochthonous Aryans? The evidence from Old Indian and Iranian texts. Electronic Journal of Vedic Studies, 7(3), 1-93.
Witzel, M. (2003). Vedas and Upanishads. In G. Flood (Ed.), The Blackwell companion to Hinduism (pp. 68-101). Blackwell Publishing.
Wolkstein, D., & Kramer, S. N. (1983). Inanna: Queen of heaven and earth. Harper & Row.
Yano, M. (2003). Calendar, astrology, and astronomy. In G. Flood (Ed.), The Blackwell companion to Hinduism (pp. 376-392). Blackwell Publishing.
Zysk, K. G. (2016). The Indian system of human marks (Vols. 1-2). Brill. 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار