میراث باستان‌شناسی ری؛ مروری بر فعالیت‌های باستان‌شناسی ری در دهه‌های نخست سده بیستم میلادی و سرنوشت یافته‌ها و اسناد آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

پهنهٔ باستانی ری، از واپسین دهه‌های سدهٔ 19 تا سال 1937 میلادی که کاوش‌های اریک ف. اشمیت در آن پایان یافت، عرصهٔ حضور کاوشگران تجاری و چند هیأت علمی باستان‌شناسی بود. کاوش‌های اشمیت در تپهٔ پیش از تاریخی چشمه‌علی در میانهٔ دههٔ 1930 میلادی جایگاه ری را در بستر پژوهش‌های باستان‌شناسیِ پیش از تاریخ ایران به شهرتی جهانی رساند. میراث باستانی ری اما پیش از آن و از اواخر سده 19 میلادی به سبب اشیاء و سفالینه‌های اسلامی زیبای مکشوفه در ویرانه‌های شهر باشکوه سده‌های نخستین و میانه اسلامی ری مورد توجه باستان‌شناسان، عتیقه‌بازان و کاوشگران تجاری ایرانی و غیرایرانی قرار گرفته بود. کاوش‌های اشمیت به واسطه رویکرد عالمانه آن (در مقیاس آن دوره) و نیز بدان جهت که در چهارچوب قوانین جدید مربوط به فعالیت‌های باستان‌شناسی در ایران پیش می‌رفت، نقطهٔ عطفی در پیشینه باستان‌شناسی ایران و ری است. پیش از اشمیت و جدا از کاوش‌های تجاری، هیات باستان‌شناسی فرانسه در ایران نیز بررسی و کاوش مختصری در دشت ری انجام داده بود. امروزه میراث باستان‌شناسی ری، به‌ویژه سفال‌های زیبای پیش از تاریخی چشمه‌علی، سفالینه‌های چشم‌نواز اسلامی و گچ‌بری‎های ساسانی ـ اسلامی به دست آمده از فعالیت‌های تجاری و علمی باستان‌شناسی در ری از اواخر سده نوزده و چند دهه نخست سده بیستم، در موزه‌ها و مجموعه‌های سرتاسر جهان پراکنده‌اند و اسناد مرتبط با آنها نیز در بایگانی‌های گوناگون نگهداری می‌شوند. بررسی تاریخچهٔ فعالیت‌های باستان‌شناسی در ری نشان می‌دهد مواد حاصل از کاوش‌های تجاری و غیرتجاری ایرانی و غیرایرانی تا پیش از تصویب قانون حفظ آثار عتیقه در 1309ش/1930م، در بازارهای عتیقه معامله شده و به مجموعه‌های خصوصی و موزه‌های غالباً اروپایی راه می‌یافتند و عملاْ چیزی به دولت ایران تحویل داده نمی‌شد. اسناد داخلی مرتبط با این فعالیت‌ها نیز عموماً محدود به مکاتبات ادارهٔ کل عتیقات است. مرور پیشینهٔ فعالیت‌های باستان‌شناسی در این چند دهه، به‌ویژه در بستر تاریخچهٔ باستان‌شناسی ایران که در این دوران در حال تکوین و تکامل هویتی نوین برای خود و سامان دادن به سازوکاری اداری و قانونی به‌منظور انجام، مدیریت و نظارت بر کاوش‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی و حضور هیأت‌های خارجی بود، و نیز شناسایی پراکندگی مواد فرهنگی و اسناد باستان‌شناسی مرتبط با این فعالیت‌ها در موزه‌ها و مؤسسات پژوهشی با هدف ایجاد بستری برای پژوهش‌های بعدی، محور اصلی این نوشتار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Archaeological Heritage of Rayy: A Review of Archaeological Investigations in Rayy in the Early Decades of the 20th Century and the Fate of their Finds and Documents

نویسنده [English]

  • Negin Miri
Depatment of Archaeology, Faculty of Letter and Humanities,, Shahid Beheshti University Tehran. Iran
چکیده [English]

From the last decades of the 19th century until the end of Erich F. Schmidt excavations in Rayy in 1937, numerous commercial and few scientific archaeology missions worked at Rayy. Schmidt’s excavation in the prehistoric mound of Cheshmeh Ali brought an international fame for Rayy among archaeologists interested in Iranian prehistory. Nevertheless, Rayy was already renowned among antiquarians and Islamic archaeologists as well as commercial excavators for its beautiful Islamic ware unearthed from the ruins of once-glorious Early and Medieval Islamic city of Rayy in clandestine diggings. Schmidt’s excavations was a turning point in the archaeology of Rayy due to its scientific approach and conformance to the new Antiquities Act, which obliged excavators to divide objects and submit reports to the Iranian government. Today, archaeological heritage of Rayy, including fine prehistoric pottery from Cheshmeh Ali, beautiful Islamic wares and fascinating Sasanian-Islamic stucco are displayed in museums around the world. Excavation reports and documents from such missions are kept in various archives as well, many of which still unpublished. Investigating the archaeological history of Rayy shows that before ratification of the Antiquities Act in 1930, excavated objects were either traded in antique markets by diggers or shipped out of Iran by archaeological missions and found their way to European collections and museums; no report or object was necessarily handed over to the Iranian government. The present study extensively reviews archaeological activities that were conducted in Rayy in the early decades of the 20th century and puts it in the contexts of the historical development of archaeological organization in Iran, that was gradually evolving by the establishment of Antiquities Department and ratification of the Antiquities Act. Additionally, distribution of archaeological material and documents from Rayy in different archives is comprehensively presented to pave way for further research on the archaeology of Rayy and its history

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archaeology
  • Délégation en Perse
  • Délégation Archéologique Française en Perse
  • Herzfeld
  • Rayy
  • Schmidt

مراجع

آنه، کلود (۱۳۶۸). اوراق ایرانی، ترجمه ایرج پروشانی، تهران: معین.
اسفندیاری، آذرمیدخت (1378). جایگاه فرهنگ چشمه علی در فلات مرکزی ایران، تهران: پژوهشکده باستان شناسی ایران.
افروند، قدیر (۱۳۹۵). "ری: باستان‌شناسی و هنر و معماری"، دانشنامه جهان اسلام (ج. ۲۱)، زیر نظر غلامعلی حداد عادل. تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی. ص ۱۶ ـ ۲۲.
بروگش، هینریش کارل (۱۳۷۴). در سرزمین آفتاب، مترجم مجید جلیل‌وند، تهران: مرکز.
بشاش کنزق، رسول (1383). "خرده سفال‌های کتیبه‌دار تپه میل ورامین"، نامه پژوهشگاه میراث فرهنگی 6 (ضمیمه)، ص 89-94.
بهرامی، روح‌الله و عیسی عبدی (به کوشش) (1380).  اسنادی از باستان‌شناسی در ایران (حفریات، عتیقات و بناهای تاریخی)، تهران: معاونت خدمات مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس جمهور.
غلام‌دوست، مهتاب (1391). "جایگاه قانون عتیقات و حفریات تجاری در باستان‌شناسی ایران"، هشتاد سال باستان‌شناسی ایران، به کوشش یوسف حسن‌زاده و سیما میری، تهران: نشر پازینه، ص 11-47.
فاضلی، حسن و رحیم ولایتی (1393). "چشمه علی"، دانشنامه جهان اسلام (ج. 12)،  (https://rch.ac.ir/article/Details/8115)
کرزن، جورج ناتانیل (۱۳۹۶). ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کروگر، ینس (1396). تزئینات گچبری ساسانی، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران: سمت و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
کریمان، حسین (۱۳۴۵). ری باستان. ۲ جلد. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
کریم‌لو، داود (به کوشش). (1378)  تاراج میراث ملی؛ جلد اول (هیئت فرانسوی 1329-1315 ه.ق./1911-1897 م.)، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
لوسوئور، امیل (۱۳۶۸) نفوذ انگلیسی‌ها در ایران، مترجم محمدباقر احمدی ترشیزی، تهران: شرکت کتاب برای همه.
مصطفوی، محمدتقی (1334) "تلاش در راه خدمت به آثار ملی و امید به آینده"، گزارش‌های باستان‌شناسی، ج. 3، ص 365-513.
مقدم، عباس (1390). "چشمه‌علی، تپه"، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج. 19، ص 329-332.
ملک شهمیرزادی، صادق (1378). ایران در پیش از تاریخ، تهران: معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور.
“A New Expedition to Persia”, Museum Bulletin, Vol. IV, no. 5 (October, 1933): 140-142. https://www.penn.museum/sites/bulletin/1247/ (accessed on 27/07/2021)
Amiet, Pierre (1994). “De Morgan, Jacques”, Encyclopedia Iranica, Vol. VII, Fasc. 2: 175-177. https://iranicaonline.org/articles/de-morgan (accessed on 09/10/2021)
Amiet, Pierre. (1997). “La période Roland de Mecquenem (1912–1946)”, In Une mission en Perse 1897–1912, N. Chevalier (ed.), 162-187, Paris.
A.R.H. 1935 “The Persian Expedition 1934”, Bulletin of the Museum of Fine Arts, Vol. 33, No. 198: 55-59.
Balcer, Jack Martin (1991). “Erich Friedrich Schmidt, 13 September 1897-3 October 1964”, In Through Travellers’ Eyes: European Travellers on the Iranian Monuments, Heleen Sancisi-Weerdenburg and Jan Willem Drijvers (eds.), 147-172, Leiden: Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
Boucharlat, Remy (2005). “Ernst Herzfeld and French Approaches to Iranian Archaeology”, In Ernst Herzfeld and the Development of the Near Eastern Studies, 1900-1905, Ann C. Gunter and S.R. Hauser (eds.), 429-444, Leiden and Boston: Brill.
Chevalier, Nicole (1989). “Hamadan 1913: une mission oubliée”, Iranica Antiqua, Vol. XXIV: 245-253.
Chevalier, Nicole (2009). Chronique des premières missions archéologiques françaises à Suse d’après les photographies et mémoires de l’architecte Maurice Pillet (1912-1913), Teheran: Institut français de recherche en Iran.
Chevalier, Nicole (2012). “Early Excavations (pre-1914)”, in A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East, D.T. Potts (ed.), Vol. 1, 48-69, Wiely-Blackwell.
de Mecquenem, Roland (1928). “sur la céramique peinte archaïque en Perse”, Mémoires de la Mission Archéologique en Perse Vol. XX: 99-132.
de Menasce, Jean Pierre (ed.) (1957). Ostraca and Papyri. Pertfolio I. Corpus Inscriptionum Iranicarum, Part III, Pahlavi Inscriptions, vol. IV, Ostraca, and vol. V, Papyri. London.
“Excavations at Rayy.” Museum Bulletin, Vol. V, no. 4 (January, 1935): 25-27.
https://www.penn.museum/sites/bulletin/1500/ (accessed on 27/07/2021)
Fazeli, Hasan, Robin Coningham and Catherine M. Batt (2004). “Cheshmeh-Ali Revisited: Towards an Absolute Dating of the Late Neolithic and Chalcolithic of Iran's Tehran Plain”, IRAN, Vol. 42: 13-23.
Fromanger, Marine (2002). “Les fonds Henry Viollet (1880–1955): documents d'archives et photographies”, In Iran: Questions et Connaissances, Maria Szuppe (ed.), Vol. 2: 513-524, Paris: Peeters and AAEI (Studia Iranica, 26).
Fromanger, Marine (2004). Le Fonds Henry Viollet (1880-1955): documents d’archives et photographies, unpublished doctoral dissertation, Aix-en-Provence Université.
Frye, Richard Nelson (2012). “Asia Institute”, Encyclopedia Iranica, online edition. 
http://www.iranicaonline.org/articles/asia-institute-the-1 (accessed on 09/10/2021)
Goode James F. (2007). Negotiating for the Past- Archaeology, nationalism and Diplomacy in the Middle East 1919-1941, Austin: University of Texas Press.
Gunter, Anne C. and S.T. Hauser. (2005). “Ernst Herzfeld and Near Eastern Studies, 1900–1950”, In Ernst Herzfeld and the Development of the Near Eastern Studies, 1900-1905, Ann C. Gunter and Stefan R. Hauser (eds.), 3-44, Leiden and Boston: Brill.
Gustavel, Lucy (2009). “The Burials at Cheshmeh Ali and Rayy: The Excavations of Erich Schmidt 1934- 1936”, Field Notes: A Journal of Collegiate Anthropology 1: Article 6.
Hauser, Stefan R. (2003). “HERZFELD, ERNST i. LIFE AND WORK”, Encyclopedia Iranica, XII, Fasc. 3: 290-293. http://www.iranicaonline.org/articles/herzfeld-ernst-i-1 (accessed on 30/12/2012).
Herrmann, Georgina (1978). “Stucco from Chal Tarkhan-Eshqabad near Rayy. By Deborah Thompson”, The Antiquaries Journal Vol. 58(2): 406–408.
Herzfeld, Eenst (1926). “Reisebericht”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Vol. 80 (N.F. 5), No. 4: 225-284.
Holod, Renata (2019). “Chal Tarkhan, An Estate on the Rayy Plain”, In Journey to the City: A Companion to the Middle East Galleries at the Penn Museum, S. Tinney and K. Sonik (eds.), 335-338, University of Pennsylvania Press.
Holod. Renata (ed.) (forthcoming). Recovering Rayy: Erich Schmidt’s Excavations at Rayy, Iran, and their Contribution to the Study of the Material Culture of Medieval Iran.
Holod. Renata (ed.) (forthcoming). The Material and Visual Culture of Rayy.
Kröger, Jens (1990). ČĀL TARḴĀN”, Encyclopedia Iranica Vol. IV, Fasc. 6: 654-655.
https://iranicaonline.org/articles/cal-tarkan-cal-tarkan-esqabad-a-site-about-20-km-southeast-of-ray-with-remains-from-the-late-sasanian-and-early (accessed 09/08/2021)
Kröger, Jens (2005). “Ernst Herzfeld and Friedrich Sarre”, In Ernst Herzfeld and the Development of the Near Eastern Studies, 1900-1905, Ann C. Gunter and S.R. Hauser (eds.), 45-99, Leiden and Boston: Brill.
Majidzadeh, Yusef (1976). The early prehistoric cultures of the Central Plateau of Iran. an archaeological history of its development during the fifth and fourth millennia. Unpublished PhD Dissertation, University of Chicago.
Martinez-Sève, Laurianne (2004). “MECQUENEM, ROLAND DE”, Encyclopedia Iranica, online edition Accessed August 8, 2021. https://iranicaonline.org/articles/mecquenem-roland-de (accessed 09/08/2021)
Matney, Timothy (1995). “Re-excavating Cheshmeh Ali”, Expedition Magazine, Vol. 37.2: 26-38.
http://www.penn.museum/sites/expedition/?p=4832 (accessed on 09/08/2021)
Matney, Timothy, Hasan Fazeli and Holly Pittman (eds.)(forthcoming). The Schmidt Expedition to Cheshmeh Ali, Iran, 1934–1936.
Miles, George C. (1938). The Numismatic History of Rayy, New York.
Mousavi, Ali (2005). “Ernst Herzfeld, Politics and the Antiquities Legislation in Iran”, In Ernst Herzfeld and the Development of the Near Eastern Studies, 1900-1905, Ann C. Gunter and S.R. Hauser (eds.), 445-476, Leiden and Boston: Brill.
Nasiri-Moghaddam, Nader (2002). “Les efforts britanniques pour container les intérêts archéologiques de la France en Perse”, In Iran : Questions et Connaissances, Maria Szuppe (ed.), Vol. 2: 371-380, Paris: Peeters and AAEI (Studia Iranica, 26).
Nasiri-Moghaddam, Nader (2004). L'archéologie française en Perse et les antiquités nationales (1884-1914). Paris, Connaissances et Savoirs 2006 “Marché de l’art en Iran au début du XXe siècle à travers la correspondance Vignie”, In Classical and Contemporary Iranian Studies: Proceedings of the 5th European Conference of Iranian Studies, held in Ravenna 6-11 October 2003. Antonio Panaino & Riccardo Zipoli (eds.), 439-444, Milano: Università di Bolonga and Istituto Italiano per l’Africa e l’Oriente.
Pézard George and George Bondoux. (1911). “Mission de Téhéran”, Mémoires de la délégation en Perse, Vol. XII: 51-64.
Pope Arthur Upham (1942) “The Survey of Persian Art and Its Critics”, Ars Islamica, Vol. 9: 169-208.
Rante, Rocco (2010). “RAY i. ARCHEOLOGY”, Encyclopedia Iranica, online edition.
https://www.iranicaonline.org/articles/ray-i-archeo (accessed on 09/08/2021)
Rante, Rocco (2015). Rayy: From Its Origins to the Mongol Invasion, an Archaeological and Historiographical Study. (Arts and Archaeology of the Islamic World.) xiv, Leiden: Brill.
Sarre, Friedrich (1913). “Frühislamische, in Graffitotechnik dekorierte Keramik persischer Herkunft in der Islamischen Kunstabteilung”, Amtliche Berichte aus den Königlichen Kunstsammlungen 35. Jahrg., Nr. 2:  9-12.
Schmidt, Eric Friedrich (1933). “The Joint Expedition to Persia”, American Journal of Archaeology, Vol. 37, No. 2: 302-304.
Schmidt, Eric Friedrich (1935a). “The Persian Expedition”, Museum Bulletin Vol. V, No. 5: 41-49.
https://www.penn.museum/sites/bulletin/1539/ (accessed on 27/07/2021)
Schmidt, Eric Friedrich (1935b). “Excavations at Rayy”, Ars Islamica, Vol. 2, No. 1: 139-141.
Schmidt, Eric Friedrich (1935c). “Excavations at Rayy.” Bulletin of the American Institute for Persian Art and Archaeology, Vol. 4, No. 1: 38-39.
Schmidt, Eric Friedrich (1936a). “Rayy Research 1935 (Part I)”, Museum Bulletin, Vol. VI, No. 3: 79-87.
https://www.penn.museum/sites/bulletin/1740/ (accessed on 27/07/2021)
Schmidt, Eric Friedrich (1936b). “Rayy Research, 1935 (Part II)”, Museum Bulletin, Vol. VI, No. 4: 133-136.
https://www.penn.museum/sites/bulletin/1852/ (accessed on 27/07/2021)
Schmidt, Eric Friedrich (1937). Excavations at Teppe Hissar. Damghan. 1931-1933, Philadelphia.
Schmidt, Eric Friedrich (1939). The Treasury of Persepolis and Other Discoveries in the Homeland of the Achaemenians. Chicago: University of Chicago
Schmidt, Eric Friedrich (1940). Flights over Ancient Cities of Iran, University of Chicago. The Oriental Institute.
Schmidt, Eric Friedrich (1942). The Rayy Expedition, University of Chicago. The Oriental Institute. Aerial Survey Expedition.
Schmidt, Eric Friedrich (1953). Persepolis I. Structures-Reliefs-Inscriptions. Chicago: University of Chicago Press
Schmidt, Eric Friedrich (1957). Persepolis II. Contents of the Treasury and Other Discoveries. Chicago: University of Chicago Press
Schmidt, Eric Friedrich (1970). Persepolis III. The Royal Tombs and Other Monuments. Chicago: University of Chicago Press
Schmidt, Eric Friedrich, Maurits N. van Loon and Hans H. Curvers. (1989). The Holmes Expeditions to Luristan. 2 Vols. Chicago: Oriental Institute Publication.
“The Joint Expedition to Persia”, Museum Bulletin, Vol.  V, no. 3 (May, 1934): 86-87.
https://www.penn.museum/sites/bulletin/1438/ (accessed on 27/07/2021)
“The Persian Expedition”, Museum Bulletin, Vol. V, no. 2 (March, 1934): 40. https://www.penn.museum/sites/bulletin/1369/ (accessed on 27/07/2021)
Thompson, Deborah (1976). Stucco from Chal Tarkhan-Eshqabad Near Rayy: Including Illustrations of the Excavated Ostraca from the Same Site. Warminster: Aris and Phillips.
Tissot, Francine (1994). “DÉLÉGATIONS ARCHÉOLOGIQUES FRANÇAISES”, Encyclopedia Iranica Vol. VII, Fasc. 3: 238-242.
https://iranicaonline.org/articles/dlgations-archologiques-franaises#pt1 (accessed on 08/08/2021)
Treptow, Tania (2007). Daily Life Ornamented: The Medieval Persian City of Rayy, Chicago.
Vanden Berghe, Louis (1959). Archdologie de l'Iran ancien. Leiden.
Vignier, Charles and Roger Fry. 1914 “The new Excavation at Rhages”, The Burlington Magazine for Connoisseurs, Vol. 25: 210-213, 216-218.
Viollet, Henry (1914). “Deux années en Perse”, La Revue du Foyer, Vol. 16: 297-323.
Wallis, H. (1891). The Godman Collection: Persian Ceramic Art in the Collection of Mr. F. Ducan Godman FRS: I The Thirteenth Century Lustered Vases. Privately published.
Watson, O. (2007). “Rayy: from Wallis to Watson”, in Daily Life Ornamented: The Medieval Persian City of Rayy, Treptow, T. (ed.), 9-10, Chicago.
Weber, Dieter (1992). Ostraca, Papayri and Pergamente. Textband I. Corpus Inscriptionum Iranicarum, Part III, Pahlavi Inscriptions, vol. IV, Ostraca, and vol. V, Papyri. London.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار