شکارنامه ملکشاهی و اهمیت آن در تدوین تاریخ علم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، اصفهان، ایران

چکیده

شکارنامۀ ملکشاهی یا خسروی کتابی است که در سدۀ 5ق/11م به دستور ملکشاه سلجوقی و سعی خواجه نظام الملک و به دست خواجه ابوالحسن علی بن محمّد نیشابوری براساس چندین بازنامه و شکارنامه و به خصوص ترجمۀ شکارنامۀ انوشیروانی و مشورت با استادان عهد سلجوقی تألیف شده است. این رساله حاوی یک دیباچه درباب تاریخ بازنامه‌نویسی در ایران تا سدۀ پنجم و دو بخش در تربیت و معالجه پرندگان و دوندگان شکاری می‌باشد. متأسفانه این رساله که یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ علم دوران سلجوقیان است به دلیل فقدان نسخ تاکنون معرفی و تصحیح نشده است. نگارندگان در این پژوهش سعی دارند تا با بررسی جوانب مختلف این اثر، سه نسخه از آن را، که به دلیل اشتباه فهرست‌نویسی در کنج کتابخانه‌های ایران بدون استفاده مانده است، معرّفی نمایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shikārnāmeh-ye Malikshāhī and its importance in Historigraphy of Science

نویسندگان [English]

  • Amin Mojellizadeh
  • Mehdi Nourian
  • Jamshid Mazaheri
Department of language and persian litrature, Faculty of Humanitites, Najafabad Branch, Azad Islamic Univesity, Najafabad, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Shikārnāmeh-ye Malikshāhī (The Malikshāhī Book of Hunting) which is also known as Shikārnāmeh-ye Khusrawī, is a book prepared in the 5th AH/11th AD century by Malikshāh’s order and Niẓām al-Mulk’s patronage. The book’s actual redaction is due to abū al-Ḥassan Niyshābūrī. This book refers to many other books on Falconry and Hunting (Bāznāmeh and Shikārnāmeh) especially the translation of the “Shīkārnāmeh-ye Anūshīrawānī”. It includes an introduction on the history of the writings about hunting in Iran till the 5th century and two part about training and treatment of birds of prey and other hunting animals. Unfortunately, due to some mistakes in manuscripts catalogues, this work, which is one of the most important scientific texts of the Seljuk period, remains unpublished. In this paper, we make a survey of different aspects of this work and introduce three manuscripts which exist in Iranian libraries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abū al-Ḥassan Niyshābūrī
  • Shikārnāmi Malikshāhī
آملی، شمس الدین، نفایس الفنون فی عرائس العیون، تصحیح ابوالحسن شعرانی، انتشارات اسلامیه، تهران، 1381ش.
ابن بلخی، فارسنامه، تصحیح گای لسترنج و رینولد الن نیکلسون، انتشارات اساطیر، تهران، 1385ش.
اذکایی،پرویز، «باز و بازنامه‌های فارسی»، هنر و مردم، تیر و مرداد 1356، شمارۀ 177-178، صص37-45.
بازنامه، نسخۀ خطّی شمارۀ 811 مجموعۀ کارومیناسیان کتابخانۀ دانشگاه کالیفرنیا (ucla).
بازنامۀ منظوم، تصحیح رضا ثقفی و ایرج افشار، مندرج در ناموارۀ محمود افشار، جلد نهم، بنیاد موقوفات ایرج افشار، صص5394-5433، چاپ سوم، تهران، 1375ش.
بازنامۀ فیروزشاهی، نسخۀ خطّی شمارۀ 633044 کتابخانۀ ملّی.
بازیار، حسن بن حسین، البیزره، تصحیح محمد کردعلی، دارصادر، چاپ دوم، بیروت، 1995م.
باوی،سعید، فهرست نسخ طبی خطّی موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، مؤسّسۀ مطالعات تاریخ پزشکی و طب اسلامی و مکمل، تهران، 1382ش.
بازنامۀ بایسنقری، نسخۀ خطّی شمارۀ 300 کتابخانۀ مرکزی اراک، مجموعۀ ابراهیم دهگان.
بازنامۀ نوشیروانی (منسوب به بزرگمهر)، به کوشش تقی بینش، مندرج در فرهنگ ایران زمین، جلد سی‌ام، انتشارات سخن، صص3-111.
تاجبخش، حسن، تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1375ش.
حسام الدوله تیمور بن حسنعلی، بازنامۀ ناصری، تصحیح هیبت اللّه ملکی،کتابخانۀ ملّی با همکاری بنیاد فارس شناسی، تهران، 1390ش.
حلوانی،علی‌بن منصور، شکارنامۀ ایلخانی، نسخۀ خطّی شمارۀ 3037 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
خدایار خان ‌بن داوود، صیدالمراد فی قوانین الصیاد، کلکته، 1908م.
درایتی،مصطفی، فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران (فنخا )، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1390ش.
ـــــــــــــ ، فهرستوارۀ دست‌نوشته‌های ایران (دنا )، انتشارات کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران، 1389ش.
رازی،فخرالدین، جامع العلوم ستینی، تصحیح سید علی آل‌داود، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، تهران، 1382ش.
راوندی،محمد بن علی، راحة الصدور و آیة السرور، تصحیح محمّد اقبال، نشر علمی، چاپ دوم، تهران، 1363ش.
شبانکاره‌ای، محمدبن علی، مجمع الأنساب، تصحیح هاشم محدث، نشر امیرکبیر، تهران، 1381ش.
شوشتری، علی بن زاهد، التذکره فی علم البزدره، نسخۀ خطّی شماره 546 کتابخانۀ ملک، 1268ق.
صدرایی خویی، علی، فهرست نسخه‌های خطّی کتابخانۀ عمومی آیت اللّه گلپایگانی قم، به کوشش و ویرایش مصطفی درایتی، انتشارات مرکز پژوهش کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس، تهران، 1388ش.
ـــــــــــــ ، فهرست نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، ج36، با نظارت عبدالحسین حائری، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1377ش.
ظهیرالدین نیشابوری، سلجوق‌نامه، تهران، 1332ش.
عرفانیان، غلامعلی، فهرست کتب خطّی کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی: علوم و فنون پزشکی، انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مشهد، 1380ش.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تصحیح محمّد دبیرسیاقی، انتشارات قطره، تهران، چاپ اوّل، 1386ش.
کشاجم، ابی‌الفتح محمود، المصاید و المطارد، تحقیق محمّد اسعد طلس، دارالمعرفه، بغداد، 1954م.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق کمال حسن مرعی، مکتبة العصریة، چاپ اول، بیروت، 1425ق.
منزوی، احمد، فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی، مرکز نشر دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1382ش.
مولوی، محمدعلی، «بازنامه»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج11، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، نشر مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1381ش.
مینوی،مجتبی، «از خزاین ترکیه»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال هشتم، شمارۀ سوم، 1340ش، صص 1-29.
نسوی، علی بن احمد، بازنامه، به کوشش علی غروی، انتشارات وزارت فرهنگ، تهران، 1354ش.
نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، 1363ش.
نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهره، 1933م.
نیشابوری، ابوالحسن علی بن محمد، شکارنامۀ خسروی، نسخۀ خطّی شمارۀ 24298 کتابخانۀ آستان قدس رضوی.
همدانی، رشیدالدین فضل اللّه، جامع التواریخ، تصحیح محمد روشن، نشر میراث مکتوب، تهران، 1386ش.
ینال خیلتاش، بازنامه، نسخۀ خطّی شمارۀ 8093 کتابخانۀ آیت اللّه مرعشی.