نورالعیون زرین‌دست و منابع آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران، پژوهشکدۀ تاریخ علم

چکیده

ابوروح محمّد بن منصور جرجانی مشهور به زرّین‌دست در 480ق کتاب نورالعیون را در چشم‌پزشکی برای افراد غیرمتخصص و نیز افرادی که قصد دارند مقدمات پزشکی را فراگیرند اما عربی نمی‌دانند به فارسی و به شیوۀ پرسش و پاسخ نوشت. مقایسۀ این اثر با مهم‌ترین آثار چشم‌پزشکی پیش از آن حاکی است که زرین‌دست، اساس کار خود را کتاب تذکرة الکحالین علی بن عیسی کحال قرار داده و با اعمال تغییراتی چشم‌گیر در ساختار کلان و خرد این اثر، و افزودن مطالبی از دو منبع مهم علی بن عیسی، یعنی کتاب العشر مقالات فی العین و کتاب دوم الحاوی فی الطب و احتمالاً منابعی دیگر و نیز تجربیات خود (به ویژه در عرصۀ جراحی) اثری نو پدید آورده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Zarrīn Dast’s Nūr al-ʿUyūn and its Sources

چکیده [English]

Abū Rūḥ Mūḥammad ibn Manṣūr Jurjānī, known as Zarrīn Dast (golden handed) wrote his Nūr al-ʿUyūn in 1087 AD/480 AH for the non-specialist and those interested in the elements of medicine without knowing Arabic. A comparison of this book with the most importants texts on ophtalmogy written before it shows that the author has based his work on Tadhkira al-Kaḥḥālīn by ʿAlī ibn ʿĪsā, introducing some important changes in the general plan as well as details of Ibn ʿĪsā’s book, and adding some material form ʿAlī ibn ʿĪsā’s main sources, i.e., The Book of the Ten Treatises on the Eye by Ḥunayn ibn Isḥāq and the second Book of Razi’s Continens. Some parts of the book are based upon the author’s personal clinical observations. In this way he has creatd a new work, especially in the field of ocular surgery.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abū Rūḥ Muḥammad ibn Manṣūr Jurjānī
  • ʿAlī ibn ʿĪsā Kaḥḥāl
  • Continens (al-Hāwī fī al-Ṭibb)
  • Ḥunayn ibn Isḥāq
  • Muḥammad ibn Zakarīyya Rāzī
  • Nūr al-ʿUyūn
  • Tadhkira al-Kaḥḥālīn
  • The Book of the Ten Treatises on the Eye (Kitāb al-ʿAshar Maqālāt fī al-ʿAyn)
  • Zarrīn Dast
ابن البیطار، احمد. (1291ق). الجامع لمفردات الأدویة و الأغذیة. بولاق.
ابوروح محمّد بن منصور جرجانی. (1391ش). نورالعیون. به کوشش یوسف بیگ‌باباپور. تهران: میراث مکتوب (با همکاری انتشارات سفیر اردهال).
ـــــــــــ . دست‌نویس شمارۀ 309 دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران
ـــــــــــ . دست‌نویس شمارۀ M1174 دانشگاه اصفهان.
ـــــــــــ . دست‌نویس شمارۀ 7260 کتابخانۀ عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
ـــــــــــ . دست‌نویس شمارۀ 12528 کتابخانۀ عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. (1370ش). الصیدنة فی الطب. به کوشش عباس زریاب. تهران.
حاج زین العطار انصاری شیرازی، علی بن حسین. (1372ش). اختیارات بدیعی(قسمت مفردات). به کوشش محمد تقی میر. تهران.
حنین بن اسحاق. (1928م). کتاب العشر مقالات فی العین. به کوشش ماکس مایرهوف. قاهره: المطبعة الأمیریة.
حکیم مؤمن، محمد مؤمن حسینی تنکابنی. (1402ق). تحفۀ حکیم مؤمن. به کوشش میر سید احمد روضاتی. تهران.
رازی، محمد بن زکریا. (1374ق/1955م). الحاوی فی الطب. حیدرآباد دکن: دائرةالمعارف عثمانیة.
عقیلی خراسانی(علوی شیرازی)، محمد هادی. (1265ق). قراباذین کبیر. چاپ سنگی.
ـــــــــــ . (1259ق/1844م). مخزن الادویة. کلکته.
علی بن عیسی کحال. (1383ق/1964م). تذکرة الکحالین. حیدرآباد دکن: دائرةالمعارف عثمانیة.
ـــــــــــ . دست‌نویس شمارۀ 2302 کتابخانۀ ملی ملک.
ـــــــــــ . دست‌نویس شمارۀ or. 5856 کتابخانۀ بریتانیا.
کاسانی، ابوبکر علی بن عثمان. (1358ق). ترجمۀ کهن فارسی و بازنگاری الصیدنة فی الطب بیرونی. به کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار. تهران.