مسأله‌ بساطت فلک محدّدالجهات و مناقشۀ قوشچی در آن )با تأکید بر مقصد دوّم از فصل دوّم شرح تجرید الاعتقاد (

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 تاریخ و فلسفه علم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران

2 گروه تاریخ علم دوره اسلامی

چکیده

استفاده از مفهوم فلک برای تبیین حرکت سیّارات و همچنین مفهوم آن در فلسفۀ طبیعی به یونان باستان باز می‌گردد. افلاطون و ارسطو مفاهیم فلسفی و ائودوکسوس و بطلمیوس مفاهیم نجومی آن را تبیین کردند. فلاسفه و ستاره‌شناسان دورۀ اسلامی مفهوم فلک را توسعه دادند و مفاهیم فلسفی تازه‌ای را با استفاده از آن بنا نهادند. دانشمندان اسلامی فلکی را به افلاک بطلمیوسی، که تعداد آنها هشت بود، افزودند و احتمالاً نخستین بار ابن‌سینا این فلک را با عنوان محدّدالجهات خوانده است. ابن‌سینا و پیروانش مستقیم و غیرمستقیم به بساطت فلک محدّدالجهات اشاره می‌کردند و بنای بعضی از مفاهیم فلسفی-کلامی را بر این اعتقاد نهادند. مفهوم بساطت فلک محدّدالجهات را ملّا علی قوشچی، در کتاب شرح تجریدالاعتقاد نقد کرده است. قوشچی در نقدهای خود به نظریات فلسفه طبیعی به همین یک مورد بسنده نکرده است، امّا در این مقاله تنها به استدلال‌های او در مورد بساطت محدّدالجهات اشاره خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Problem of Simplicity of Muḥaddid al-Jihāt Sphere and Qūshchī’s Challenge in it

نویسندگان [English]

  • Iraj Nikserehst 1
  • Sadegh Shahriar 2
1 Institute For The History Of Science, University Of Tehran, P.O. Box : 13145-1836, Tehran, Iran
2 Institute for the History of Science,
چکیده [English]

The concept of “sphere” and its use for the description of the motions of heavenly bodies goes back to the ancient Greece. It was developed by the works of philosophers such as Plato and Aristotle and astronomers and mathematicians such as Euxoxus and Ptolemy. Philosophers and astronomers of the Islamic period extended this concpt and developed new philosophical concepts on its basis. They increased the number of the spheres from eight to nine, adding a last sphere called muḥaddid al-jihāt (the spheres which limits the directions). The idea of the simplicity of this sphere was emphasized by Ibn Sīnā and his followers, and this idea served as a basis for some philosophical-theological positions. In his commentary on Tajrīd al-ʿItiqād of Naṣir al-Dīn Ṭūsī, ʿAlī Qūshchī put into question this thesis. In this paper, we explain the concept of muḥaddid al-jihāt and we will discuss some of Qūshchī’s critiques. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sīna
  • Muḥaddid al–Jihāt
  • Qūshchī
  • Simplicity
  • Spheres

مراجع

ابن سینا. (1366ش). رساله فی الحدود. ترجمه، مقدمه و تعلیقات محمّد مهدی فولادوند همراه با متن عربی. تهران: انتشارا ت سروش.
ــــــــــ . (1375ش). اشارات و تنبیهات. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی،تهران: انتشارات سروش.
ــــــــــ . (1375ش). الإشارات و التبیهات مع الشّرح المخلص نصیرالدّین محمّد بن محمّد بن الحسن الطوسی.قم: نشرالبلاغه.
ــــــــــ . (1379ش). النّجاة. تصحیح محمد تقی دانش‌پژوه،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــ . (1383ش). رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات. مقدّمه و حواشی و تصحیح دکتر موسی عمید. تهران: انجمن آثار و مفاخر ادبی و دانشگاه بوعلی سینا همدان.
ــــــــــ . (1383ش). دانشنامه علائی (طبیعیات). با مقدّمه و حواشی و تصحیح سید محّمد مشکوة. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا همدان.
ــــــــــ . (1388ش). مجموعه رسائل (رساله مبداء ومعاد). تصحیح و توضیحات سید محمود طاهری. قم: انتشارات آیت اشراق.
ــــــــــ . (1390ش). الهیات شفا. ویرایش و ترجمه ابراهیم دادجو. تهران: انتشارات امیرکبیر.
ارسطو. (1379ش). در آسمان. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: انتشارات هرمس.
افلوطین. (1366ش). دورۀ آثار افلوطین. ترجمۀ محمد حسن لطفی. تهران: انتشارات خوارزمی.
ایمان‌پور، منصور. (1390ش). «نقش نظریۀ افلاک در آراء فلسفی فیلسوفان اسلامی»، مجلّه تاریخ فلسفه، سال دوم، شمارۀ اول، ص81-100.
بیرونی، ابوریحان. (1362ش). التفهیم لاوایل صناعه التنجیم. با تجدید نظر و تعلیقات و مقدمه جلال‌الدین همائی. تهران.
ــــــــــ . (1362ش). فی تحقیق ماللهند. ترجمۀ منوچهر صادقی سها. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
حسینی اردکانی، احمدبن محمد. (1375ش). مرآت الاکوان. مقدمه، تصحیح و تحقیق عبداللّه نورانی. تهران:انتشارات علمی و فرهنگی.
خادمی، عین‌اللّه. (1384ش). «پیوستگی و گسستگی میان نظام فیض و طبیعیات و هیأت قدیم از منظر حکیمان مسلمان»، فصلنامۀ پژوهش اندیشۀ نوین دینی، شمارۀ3، ص59-86.
رحیمیان، سعید. (1381ش). فیض و فاعلیت وجودی از فلوطین تا صدرالمتأهلین. قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
دادبه، اصغر و سعید انواری (1384ش). «ابوعلی سینا و فلک محدّدالجهات»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر77(2) فلسفه، ص101-122.
سعادت مصطفوی، سید حسن. (1394ش). دروس الهیات نجات شیخ الرئیس ابوعلی سینا. به کوشش حسین کلباسی اشتری. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شیخ شهاب‌الدّین یحیی. (1390ش). حکمت الاشراق. ترجمه و شرح دکتر سیّد جعفر سجادی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
غزّالی، ابوحامد محمد. (1391ش). تهافت الفلاسفه. ترجمۀ حسن فتحی. تهران: انتشارات حکمت.
فارابی، ابونصر. (1387ش). رسائل فلسفی. ترجمۀ سعید رحیمیان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فنا، فاطمه. «بسیط و مرکب». دانشنامۀ جهان اسلام، جلد3.
قطب‌الدّین شیرازی. اختیارات مظفّری،نسخۀ خظی شمارۀ 11954 کتابخانۀ ملّی.
ــــــــــ . (1385ش). درّة‌التاج. بخش نخستین: منطق، امور عامه، طبیعیات، الاهیات، مقدمه و تصحیح سید محمد مشکاة. تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول، 1385.
قوشچی، علاءالدین علی. فارسی هیأت. چاپ سنگی شمارۀ 86/c کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
ــــــــــ . شرح تجریدالاعتقاد. چاپ سنگی. کتابخانۀ دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران (بدون شماره).
ملّاصدرا. (1423ق). الحکمة المتعالیه فی أسفارالعقلیة. بیروت: دار احیاء الترّاث العربی.
نالینو، کرلو آلفونسو. (1349ش). تاریخ نجوم اسلامی. ترجمۀ احمد آرام.تهران.
نصر، سیّد حسین. (1377ش). نظر متفکّران اسلامی دربارۀ طبیعت. تهران: انتشارات خوارزمی.
ــــــــــ . (1383ش). تاریخ فلسفۀ اسلامی، جلد اول. تهران: انتشارات حکمت.
هیث، سر تامس. تاریخ ریاضیّات یونان. ترجمۀ احمد آرام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
Ragep, G. (2001). “Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science.” Osiris, vol.16. Science in Theistic Context: Cognitive Dimension.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار