تأملی در باب ورود فلسفۀ غرب به ایرانِ دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فلسفه از دانشگاه اصفهان

چکیده

در این مقاله، با توجه به بر‌هم‌کنش‌های میان جامعۀ فلسفی و تحولات سیاسی و فرهنگی مهمِ دورۀ قاجار، به دو نکتۀ اصلی در بی‌توجهی به فلسفۀ غرب اشاره می‌شود: نخست اینکه جامعۀ فلسفی سنتی دورۀ قاجار نیازی عمیق و اساسی برای آگاهی از آموزه‌های فلسفی غرب احساس نمی‌کرد و بدین ترتیب تلاشی برای اخذ نظرات فیلسوفان غربی انجام نداد. دودیگر اینکه دولت‌مردان و روشنفکران ایران، جز جمال‌الدین اسدآبادی، به فراگیری و آموزش فلسفۀ غرب چه در قالب اعزام دانشجو برای تحصیل در این رشته و چه در قالب تأسیس رشتۀ فلسفه در مدارس جدید از جمله دارالفنون، توجه چندانی نداشتند. در بخش پسین مقاله، استدلال می‌شود که بر خلاف نظر اغلب پژوهشگران، آشنایی ایرانیان با دکارت و کتاب گفتار در روش به پیش از دورۀ ناصری و حضور کنت گوبینوی فرانسوی در ایران باز می‌گردد. در پایان، فهرستی از کتاب‌هایی به دست داده می‌شود که در حوزۀ فلسفۀ غرب و در دورۀ قاجار به پارسی ترجمه شدند و به این نکته اشاره می‌شود که ترجمۀ محمدعلی فروغی از دو رسالۀ افلاطون با عنوان حکمت سقراط، راهی نو در آشنایی با فلسفۀ غرب را پدید آورد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Survey of the Introduction of Western Philosophy to Qajar Iran

نویسنده [English]

  • Amin Shahverdi
Ph.D in Philosophy, University of Isfahan
چکیده [English]

Regarding the interactions of philosophical society and important political and cultural changes which occurred in Qajar period, two points about the neglecting to the translation of philosophical books are implied. First, there was no feeling of necessity in the traditional philosophical society of Qajar period to introduction of the doctrines of western philosophers and so they did not try to translate western philosophical books. Second, Iranian political men and intellectuals, except Jamāl Al-Dīn al-Afghānī, did not realize the importance of the learning and teaching of the western philosophy; neither in form of sending students to European countries, nor in form of establishing the philosophy field in new colleges, especially in Dār-al Funūn. In the second half of this paper, it is demonstrated that Iranians were introduced with Descartes’s Discours de la méthode before the period of Nāṣir al-Dīn Shāh and Arthur de Gobineau’s travelto Iran. Finally, a list of western philosophical books is presented which were translated to Persian in Qajar period and then it is confirmed that Foroughi’s translation titled Socrates’s Wisdom established a new path for acquaintanceship with western philosophy

کلیدواژه‌ها [English]

  • Descartes
  • Modern Philosophy
  • Mohammad Ali Foroughi
  • Qajar Period
  • Translation

مراجع

آدمیت، فریدون. (1349ش). اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
ـــــــــــــــــ . (1387ش). ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران. تهران: نشر گستره.
آذرنگ، عبدالحسین. (1395ش). تاریخ ترجمه درایران: ازدوران باستان تاپایان عصرقاجار. تهران: انتشارات ققنوس.
آرین‌پور، یحیی. (1387ش). از صبا تا نیما، ج1. تهران: انتشارات زوّار.
اردکانی، احمد بن محمد. (1375ش). مرآت الاکوان: تحریر شرح هدایه ملاصدرای شیرازی. تهران: نشر میراث مکتوب.
اسدآبادی، سید جمال‌الدین. (1379). مجموعه رسائل و مقالات. تهران: کلبه شروق.
اصیل، حجت‌اللّه. (1381ش). رساله‌های میرزا ملکم‌ خان ناظم الدوله. تهران: نشر نی.
افشار، ایرج. (1381ش). «آغازۀ ترجمۀ کتاب‌های فرنگی به فارسی»، ایران شناسی، شماره 53، ص79-101.
دانش پژوه، محمد تقی. (1360ش). «نخستین کتاب‌های فلسفه و علوم جدید در ایران»، نشر دانش، شمارۀ 8، ص88-101.
رائین، اسماعیل. (1353ش). میرزا ملکم خان. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی‌ علی‌شاه.
رمضانی، عباس. (1387ش). معاهدات تاریخی ایران. تهران: انتشارات ترفند.
صدیق، عیسی. (1340ش). یادگار عمر: خاطراتی از سرگذشت دکتر عیسی صدیق که از لحاظ تربیت سودمند تواند بود، ج1، چ2. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
قیصری، علی. (1393ش). روشنفکران ایران در قرن بیستم (از مشروطیت تا پایان سلطنت). ترجمۀ محمد دهقان، تهران: انتشارات هرمس.
کدیور، محسن. (1386ش). «آشنایی ایرانیان با کانت»، در سمینارکانت. ویراستار: ضیاء موحد، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
معتمد دزفولی، فرامرز. (1393ش)، حکمت ناصریه (کتاب دیاکرت): نخستین ترجمه «گفتار در روش» دکارت در عصر قاجار، ترجمۀ ملا لاله زار همدانی و امیل برنه فرانسوی. نشر تاریخ ایران.
مجتهدی، کریم. (1394ش). آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی و مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
محبوبی اردکانی، حسین. (ش1346). «سومین کاروان معرفت»، یغما، شمارۀ 225، ص26-30.
ـــــــــــــــــ . (1344ش). «دومین کاروان معرفت»، یغما، شمارۀ 211، ص592-598.
محسنی، احمد و آرسینه خاچاطوریان سرادهی. (1390ش). «نهضت ترجمه در عصر قاجار»، پیام بهارستان، سال سوم، شمارۀ 11، ص787-797.
مدرس زنوزی، آقا علی. (1376). بدایع الحکم. تهران: مؤسسه چاپ و نشر علامه طباطبایی.
مرادی‌نژاد، حسین و پرویز پژوم شریعتی. (1353ش). «پژوهشی در بارۀ فرستادن دانشجو به خارج در دورۀ قاجار و پهلوی»، نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 4، ص90-115.
محیط طباطبایی، محمد. (بی‌تا). مجموعۀ آثار میرزا ملکم خان. تهران: انتشارات علمی.
ملاصدرا. (1381ش). مبدأ و معاد. ترجمۀ احمد بن محمد الحسینی اردکانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مناف زاده، علی‌رضا. (1369ش). «نخستین متن فلسفۀ جدید غربی به زبان فارسی»، ایران نامه، شمارۀ 33، ص98-108.
مشار، خان‌بابا. (1342ش). مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تا کنون، ج4. تهران: چاپخانه رنگین.
ناطق، هما. (1368ش). ایران در راه‌یابی فرهنگی. پاریس: انتشارات خاوران.
ـــــــــــــــــ . (1375ش). کارنامۀ‌ فرهنگی فرنگی در ایران. پاریس: انتشارات خاوران.
وفائی، محمدافشین و پژمان فیروزبخش. (1396ش). «سال‌شمار زندگی و تألیفات محمدعلی فروغی»، بخارا، سال 21، شمارۀ 121، ص94-120.
هاشمیان، احمد. (1384ش). «محصلان اعزامی به اروپا در زمان فتحعلی شاه (1250-1212ق) و سلطنت محمد شاه قاجار (1264-1222)»، گنجینه اسناد، شمارۀ 58، ص5-9.
Ekhtiar, Maryam Dorreh. (1994). “The Dār al-Funūn: Educational reform and cultural development in Qajar Iran”, Ph.D dissertation, New York University.
Ringer, Monica. M. (2001). Education, Religion, and the Discourse of Cultural Reform in Qajar Iran. California: Mazda Publishers.
Seidel, Roman (2018). “The Reception of European Philosophy in Qajar Iran”, in Philosophy of Qajar Iran, (ed.) Reza Pourjavady, Leiden and Boston: Brill.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار