عبدالغفار نجم‌الدوله؛ گذر از جغرافیای سنتی به نوین در دورۀ قاجاریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران

چکیده

جغرافیا از جمله علومی است که در دورۀ حکومت قاجاریه مورد توجه طبقۀ روشنفکر و نخبۀ جامعۀ آن روز ایران قرار گرفت و به عنوان یکی از دروس فرعی در برخی از مدارس این دوره هم‌چون دارالفنون و توسط معلمان دروس ریاضیات و مهندسی به شکل نوینی و با رویکردی کاربردی تدریس می‌شد. تألیفات نجم‌الدوله در این علم نقشی بسیار تأثیرگذار در گذار از شکل سنتی به نوین آن، که یکی از ویژگی‌های اصلی علم این دوره است، ایفا کرد. البته قبل از وی کتبی چند در هند و ایران در این علم اساساً به شکل ترجمه از زبان‌های دیگر به فارسی و به صورت چاپ سنگی منتشر شده است که در توجه و گسترش این علم به شکل نوین بی‌تأثیر نبوده‌اند. اما تألیفات نجم‌الدوله باعث رونق و توجه بیشتر به این علم در شکل نوین آن شد. هدف این پژوهش بررسی علم جغرافیا در دورۀ قاجار و نقش تألیفات جغرافیایی نجم‌الدوله در پایه‌گذاری جغرافیای نوین در ایران دورۀ حکومت قاجاریه است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

ʿAbd al-Ghaffār Najm al-Dawla; From Traditional to Modern Geography in Qajar Period

نویسنده [English]

  • farshad karamzadeh
institute for humanities and cultural studies
چکیده [English]

Geography is one of the sciences that was considered by the intellectuals and the scholars of the Iranian society during the reign of Qajar, and as one of the sub-courses in some of the schools of this period, such as Dār al-Funūn, by teachers of modern mathematics and engineering. It was taught through an applied approach. The work of Najm al-Dawlah in this science played a very influential role in the transition from the traditional to its modern form, which is one of the main features of the science of this period. Before him, of course, several books in India and Iran in this field have been published mainly in the form of translations from other languages into Persian and in lithographic printing. It could develope the modern science in Iran. But Najm al-Dawla’s writings brought more attention to this science in its modern form. The purpose of this study is to study the science of geography during the Qajar period and the role of Najm al-Dawla’s geographical compilations in establishing a modern geography in Iran during the Qajar period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • geography
  • Modern Geography
  • Najm al-Dawla
  • Qajar
  • Traditional Geography

مراجع

آدمیت، فریدون. (1348ش). امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
ـــــــــــــــــ . (1351ش). اندیشۀ ترقی و حکومت قانون. تهران: خوارزمی.
اعتمادالسلطنه. (1306ق). المآثر و الآثار. چاپ سنگی. تهران.
ـــــــــــــــــ . (1367-1368ش). مرآت البلدان. تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران.
پاکدامن، ناصر. (1353ش). «میرزا عبدالغفار و تشخیص نفوس دارالخلافه». فرهنگ ایران زمین، ص324-395.
پیناک، ویلیام. (1272ق). جام جم. ترجمۀ فرهاد میرزا معتمدالدوله. چاپ سنگی. تهران.
جغرافیای مخبرالدوله. (بی تا). ترجمۀ محمود. چاپ سنگی. تهران.
جلالی، نادره. (1383ش). «خدمات نجم‌الدوله در عهد ناصری» در زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی میرزا عبدالغفارخان نجم‌الملک. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. ص77-102.
حکیم، محمدتقی. (1305ق). گنج دانش. چاپ سنگی. تهران.
خورموجی، محمد جعفر بن محمد علی. (1276ق). آثار جعفری. چاپ سنگی. تهران.
دبیرسیاقی، سیدمحمد. (1383ش). «نجم‌الدوله دانشمندی جامع علوم و فنون قدیم و جدید» در زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی میرزا عبدالغفارخان نجم‌الملک. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. ص55-76.
سروش اصفهانی. (1340ش). دیوان اشعار. به اهتمام محمد جعفر محجوب، ج1. تهران: امیرکبیر.
صورت اسامی رؤسا و شاگردان مدرسۀ مبارکۀ دارالفنون از داخل و خارج. نسخۀ خطی شمارۀ 10438-5 کتابخانۀ ملی ایران.
فروغی، ابوالحسن. (1353ش). «ترجمۀ حال غفران مآب حاجی نجم‌الدوله». فرهنگ ایران زمین، شماره 20، ص386-393.
فندیک، کرنیلیوس. (1231ق/1852م). کشف القناع عن احوال الأقالیم والبقاع فی ترجمة کتاب مراة الوضیّة فی الکرة الأرضیّة. ترجمۀ فخرالدین بن ابی‌القاسم الگلپایگانی. چاپ سنگی. بمبئی: مطبعه گلزار حسنی.
قاآنی شیرازی. (1336ش). دیوان اشعار. تصحیح محمد جعفر محجوب. تهران: امیرکبیر.
«کتابشناسی میرزا عبدالغفار نجم‌الدوله». فرهنگ ایران زمین، شمارۀ 20، ص 394-395.
گنجی، محمدحسن. (1367ش). جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی، تهران: آستان قدس رضوی.
مخبرالسلطنه. (1344ش). خاطرات و خطرات. تهران: کتابفروشی زوار.
نجم‌الدوله، عبدالغفار. (1298ق). اصول علم جغرافی. چاپ سنگی. تهران.
ـــــــــــــــــ . (1302ق). اطلس تازه جغرافی عهد جدید. چاپ سنگی. تهران.
ـــــــــــــــــ . (1291ق). بدایة الحساب. چاپ سنگی. تهران.
ـــــــــــــــــ . (1321ق). رسالۀ تطبیقیه. چاپ سنگی. تهران.
ـــــــــــــــــ . (1384ش). سه اثر از نجم‌الدوله: رسالۀ تطبیقیه، رسالۀ تشخیص نفوس دارالخلافه و سفرنامۀ حج. به کوشش احمد کتابی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــــــ . (1301ق). فروع علم جغرافی. چاپ سنگی. تهران.
ـــــــــــــــــ . (1319ق).کفایة الجغرافی جدید. چاپ سنگی. تهران.
ـــــــــــــــــ . (1291ق) کفایة الحساب، . چاپ سنگی. تهران.
ـــــــــــــــــ . (1341ش). سفرنامۀ خوزستان. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
نجمی تبریزی، رضا. (1327ق). اصول علم جغرافیا دورۀ ابتدائی. چاپ ابتدائی. تهران.
وهّاج خوانساری. (1396ش). دیوان اشعار. تصحیح بهمن بنی هاشمی. تهران: منشور سمیر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار