سه رون، شش جهت، هفت کشور: پژوهشی در تاریخ مفهوم رون معماری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

رون نظامی است برای جهت‌یابی معماری که آن را از معماران ایرانی، به واسطۀ معرفی محمدکریم پیرنیا می‌شناسیم. در این مقاله پس از مرور آنچه پیرنیا در بارۀ آن گفته است، تلاش کرده‌ایم سرنخ‌های آن را در متون مختلف تاریخی پیگیری کنیم و بررسی کنیم که آیا چنین سرنخ‌هایی، وجود رون را در معماری گذشتۀ ایران تأیید می‌کند یا نه. متونی با موضوعات طبی و جغرافیایی و نجومی را مستعد چنین جستجویی یافته‌ایم، متون طبی از حیث فایده‌هایی که برای رون ذکر شده است و متون نجومی و جغرافیایی از حیث ارتباط‌شان با مسألۀ اتجاه. نتایج مقاله نشان می‌دهد که مفهوم رون سابقه‌ای بسیار کهن دارد و رد آن را حداقل تا اوستا می‌توان پی گرفت. احتمالاً در ابتدا شأنی دینی داشته و آیینی مرتبط با سکنی گزیدن بوده است اما در دوره‌های متأخر درکی که از آن وجود داشته، نظامی برای هماهنگی معماری و آب‌ و هوا بوده است. در میان این دو نقطۀ ابتدا و انتهای مفهوم رون، لایه‌های دیگری را تشخیص داده‌ایم. احتمالاً در طی قرون اسلامی این لایه‌ها بر آن بار شده و معنی آن نیز نزد معماران تغییر کرده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Three Roons, Six Orientations, Seven Climates: Investigating History of Roon Concept

نویسنده [English]

  • Majid Heydari Delgarm
Dept. of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
چکیده [English]

“Roon”, pronounced “ruːn” is a system of architectural orientation used in Iran introduced to modern literature by Mohammad Karim Pirnia. After reviewing what he had mentioned about it, we will try to find its traces in historic texts and see if they confirm exitence of such a system in Iranian architecture of the past. Medical, geographical, and astronomical texts have been the better candidates for such a search. Medical texts were selected due to the benefits mentioned for the Roon, and geographical and astronomical texts, due to their connection to the problem of orientation. Results show that Roon has a long history and could be traced to at least Avesta. It probably had a religious aspect primarily. But in later periods it was perceived as a system for matching architecture with regional weather. Between these two points, several conceptual layers could be seen in Roon, these layers were probably added to the first concept in Islamic period, so its meaning for architects have changed

کلیدواژه‌ها [English]

  • Climate
  • Historical geography
  • Iranian Architecture
  • Roon
اسدی طوسی، ابومنصور علی‌بن‌احمد. (۱۳۱۹ش). لغت فرس. تصحیح عباس اقبال. تهران: مجلس.
اخوینی بخاری، ابوبکر ربیع ابن احمد. (۱۳۷۱ش). هدایة المتعلمین فی الطب. تصحیح جلال متینی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
اسفزاری، خواجه ابوحاتم مظفر بن اسماعیل. (۱۳۵۶ش). رسالۀ آثار علوی. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
الیاده، میرچا. (۱۳۹۰ش). مقدس و نامقدس؛ ماهیت دین. ترجمۀ بهزاد سالکی. تهران: علمی و فرهنگی.
اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی. (۱۳۷۱ش). تصحیح جلیل دوستخواه. ویرایش دوم. تهران: انتشارات مروارید.
بورکهارت، تیتوس. (۱۳۸۹ش). هنر مقدس (اصول و روش‌ها). ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
بهار، مهرداد. (۱۳۴۵ش). واژه‌نامۀ بندهش. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بیرونی، ابوریحان. (۱۳۹۲ش) آثار باقیه (از مردمان گذشته). ترجمۀ پرویز سپیتمان (اذکائی). تهران: نشر نی.
ـــــــــــــ . (۱۳۵۲ش). تحدید نهایات الأماکن لتصحیح مسافات المساکن. ترجمۀ احمد آرام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـــــــــــــ . (بی‌تا). التفهیم لأوائل صناعة التنجیم. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: انجمن آثار ملی.
پاکتچی، ‌احمد. (پاییز و زمستان ۱۳۸۳). «اندیشۀ هفت اقلیم و ارزیابی یادکردهای آن در احادیث». مطالعات اسلامی. شمارۀ ۶۵ و ۶۶،ص17-42.
پیرنیا، محمدکریم. (تابستان ۱۳۷۰). «در بارۀ شهرسازی و معماری سنتی ایران». آبادی، سال اول شمارۀ اول، ص۴-۱۵.
ـــــــــــــ . (۱۳۵۷ش). شیوه‌ها و فنون معماری در ایران (جزوۀ کلاسی) به کوشش سوسن معتقد و صمد ذواشتیاق.
ـــــــــــــ . (۱۳۹۲ش). معماری ایرانی. تألیف غلامحسین معماریان. تهران: سروش دانش.
جرجانی، اسماعیل بن حسن. (۱۳۹۱ش). ذخیرۀ خوارزمشاهی. قم: مؤسسۀ احیاء طب طبیعی.
ـــــــــــــ . (۱۳۶۹ش). خُفى علائى. به کوشش علی‌اکبر ولایتی و محمود نجم‌آبادی. تهران: اطلاعات.
چغمینی، محمود بن محمد بن عمر. (۱۳۷۴ش). قانونچه در طب. ترجمۀ محمدتقی میر. شیراز: دانشگاه علوم پزشکی.
حسن‌دوست، محمد. (۱۳۹۳ش). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
حنین بن اسحاق. (۱۹۷۸م). المسائل فی الطب للمتعلمین. تصحیح جلال محمد موسی، محمدعلی ابوریان، و مرسی محمد عرب. قاهره: دار الکتاب المصری.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (بی‌تا). الملل و النحل. تحقیق امیرعلی مهنا و علی‌حسن فاعور. بیروت: دارالمعرفة.
شیرازی، فتح اللّه. (۱۳۸۶ش). کلیات قانون ابن سینا. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران.
طاهری، ‌جعفر. (بهار و تابستان ۱۳۹۳). «تدابیر اقلیمی محیط‌های مسکونی در طب دورۀ اسلامی». تاریخ علم، (1)13، ص17-37.
فرنبغ، دادگی. (۱۳۶۹ش). بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
فارابی، محمد بن محمد. (۱۳۸۱ش). احصاءالعلوم. ترجمۀ حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی.
کربن، هنری. (۱۳۷۴ش). ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز از ایران مزدایی تا ایران شیعی. ترجمۀ ضیاءالدین دهشیری. تهران: کتابخانۀ طهوری.
کرسول، کپل آرچیبالد کمرون. (۱۳۹۳ش). گذری بر معماری متقدم مسلمانان. بازنگری جیمز آلن. ترجمۀ مهدی گلچین عارفی. تهران: متن.
گلدار، فاطمه. (۱۳۸۸ش). «چهار‌طاقی ساسانی: جستجوی کالبد و معنا.» پایان نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
لغت‌نامۀ دهخدا
لینچ، کوین. (۱۳۷۲ش). سیمای شهر. ترجمۀ منوچهر مزینی. تهران: دانشگاه تهران.
محمودی بختیاری، علی‌قلی. (مهر ۱۳۵۲). «خنیرس بامی». هنر و مردم، شمارۀ ۱۳۲، ص17-20.
مسعودی، علی بن حسین. (بی‌تا). التنبیه و الإشراف. تحقیق عبداللّه اسماعیل صاوی. قاهره: دارالصاوی.
ناصرخسرو علوی. (۱۳۴۰ش). سفرنامه. طهران: مسجد سلطانی.
ویتروویوس. (۱۳۸۷ش). ده کتاب معماری. ترجمۀ ریما فیاض. تهران: دانشگاه هنر.
Abaev, V. I. (1958-1995). Istoriko-Ètimologicheskiy Slovar’osetinskogo Yazyka, I-V. [Historic-Etymological Dictionary of Ossetian Language]. Moskva: Leningrad.
Allawi, Ibrahim. (1988). “Some Evolutionary and Cosmological Aspects to Early Islamic Town Planning.” Theories and Principles of Design in the Architecture of Islamic Societies. Cambridge, Massachusetts, Aga Khan Program for Islamic Architecture, pp. 57–72.
Barry Roger G. (May 4, 2012). “A Brief History of the Terms Climate and Climatology.” International Journal of Climatology, 33, no. 5: pp. 1317–1320. https://doi.org/10.1002/joc.3504.
King, David A. (1984). “Architecture and Astronomy: The Ventilators of Medieval Cairo and Their Secrets.” Journal of the American Oriental Society, 104, no. 1,pp. 97–133. https://doi.org/10.2307/602646.
Pamphlets on British Shipping. London: 1785.
Ganjoor.net, visited March 2018.
www.suncalc.org, visited March 2018.