اقدامات سیاسی و فرهنگی علیقلی خان مخبرالدوله و تأثیر آن در روند نوگرایی دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تبریز

چکیده

علیقلی خان مخبرالدوله از رجال دانش‌دوست، ترقی‌خواه و مطرح تاریخ معاصر ایران است. برخی از اقدامات وی حاکی از نوگرایی و اهتمام و توجه ایشان به امر توسعه و پیشرفت در ایران عصر قاجار است. این جستار با روشی تحلیلی- توصیفی و همچنین با تکیه بر منابع و اسناد کتابخانه‌ای و آرشیوی، به اقدامات سیاسی و فرهنگی مخبرالدوله و سهم آن در فرایند نوگرایی این دوره می‌پردازد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که علیقلی خان مخبرالدوله با اتخاذ رویکردی معتدل و معقولانه در امور حکومتی و تصدی مناصب مهم و گوناگونی چون وزارت پست و تلگراف، تجارت، معارف و ریاست دارالفنون و اقداماتی نظیر پی‌ریزی، مدیریت، توسعه و گسترش خطوط تلگراف، تکمیل کانون علمی دارالفنون، همچنین تأسیس روزنامۀ دانش، اولین روزنامۀ آموزشی ایران، اهتمام به تشکیل انجمن حافظ الصحه، اعزام محصل به خارج از کشور و پرورش متخصصان علوم، در تنویر افکار و روند نوگرایی و نوسازی ایران در عصر قاجار، سهم و تأثیر بسزایی داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Alīqulī Khān Mukhbir al-Dawla’s Political and Cultural Affairs and its Effect on the Process of Modernism in Qajar Period

نویسنده [English]

  • mohammad keshavarz beyzai
Tabriz University
چکیده [English]

Alīqulī Khān is a famous, progressive and intelligent person in contemporary history of Iran and some of his proceedings show the modernism and the efforts and attentions to progress and development in Qajar period. This research is on his political and cultural affairs in process of modernism with descriptive-analytic method and resources from library and archives. This text shows that the contribution of him to illumination of thought and modernism in Iran with his governmental occupation such as: ministry of post and telegram, commercial and theology and management of Dār al-Funūn and proceedings such as: foundation and development of telegram lines, completion of Dār al-Funūn and establishment of Danesh as a first educational newspaper in Iran, foundation of Hāfiẓ association, dispatching students to the foreign country and training expert.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alīqulī Khān Mukhbir al-Dawla
  • Modernism in Iran
  • Qajar

مراجع

آرشیو سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران. سند شمارۀ 295000706 (1281ق)؛ سند شمارۀ 295002799 (1297ق)؛ سند شمارۀ 295001098 (1284ق)؛ سند شمارۀ 296001687 (1284ق)؛ سند شمارۀ 295000922 (1281ق).
احتشام السلطنه، میرزا محمودخان. (1367ش). خاطرات احتشام السلطنه. به کوشش سید مهدی موسوی. تهران: زوار.
اعتماد السلطنه، محمدحسن خان. (1367ش). تاریخ منتظم ناصری. تصحیح محمد اسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
ـــــــــــــ . (1374ش). المآثر و الآثار. تصحیح ایرج افشار. تهران: اساطیر.
ـــــــــــــ . (1345ش). روزنامۀ خاطرات. به کوشش ایرج افشار. تهران.
افضل الملک شیرازی، میرزا غلامحسین خان. (1361ش). افضل التواریخ. به تصحیح منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران.
الگود، سریل. (1371ش). تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمۀ باهر فرقانی. تهران: امیرکبیر.
بامداد، مهدی. (1351ش). شرح رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری قمری. تهران: زوّار.
برادران شکوهی، سیروس. (1377ش). «نگاهی گذرا بر تاریخچۀ سیم تلگراف و نقش آن در بیداری مردم و نهضت مشروطه.» پژوهش‌های فلسفی دانشگاه ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارۀ 167، ص43-56.
چاهیان، علی‌اصغر. (1390ش). «بررسی حیات علمی و فرهنگی علیقلی خان هدایت مخبرالدوله.» پژوهش در تاریخ، شمارۀ 3، ص67-92.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن. (1367ش). فارسنامه ناصری. تصحیح و تحشیه از منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
روزنامۀ ایران. (1298ق). شمارۀ 445.
روزنامۀ ناصری. (1311ق). شمارۀ 8، سال اول.
روزنامۀ دانش. (1299-1300ق). شماره‌های 2-14.
روزنامۀ دولت علیه ایران. (1277ق). شمارۀ 481.
سپهر، محمد تقی. (1337ش). ناسخ التواریخ. به اهتمام جهانگیر قائم مقامی. تهران: امیرکبیر.
قاسمی، فرید. (پاییز و زمستان 1379ش). «دانش، نخستین نشریۀ آموزشگاهی ایران.» مجلۀ تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی، شمارۀ 35، ص5-22.
کاشفی خوانساری، علی. (اسفند 1380ش). «دانش، معرفی نشریات آموزشگاهی 3.»، مجلۀ رشد معلم، شمارۀ 164.
کرزن، جورج ناتانیل. (1380ش). ایران و قضیۀ ایران. ترجمۀ غلام علی وحید مازندرانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مستوفی، عبداللّه. (1384ش). شرح زندگانی من. تهران: زوار.
محبوبی اردکانی، حسین. (1354ش). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. ج دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
معیرالممالک، دوستعلی خان. (1361ش). رجال عصر ناصری. تهران: نشر تاریخ ایران.
هدایت، مخبرالسلطنه. (1363ش). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
یغمایی، اقبال. (1347ش). «علیقلی خان مخبرالدوله دومین وزیر علوم.» آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، شمارۀ 199 و 200، ص62-70.
ـــــــــــــ . (1375ش). وزیران علوم و معارف و فرهنگ ایران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Alidousti, S; Khosrowjerdi, M; Abdolmajid, A-M. & Mohamadi, F. (2009). “Scientific Periodicals in Iran: A Systems approach.” Serials Review, 35 (4), pp. 253-263.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار