گزارشی از نسخه‌ای در رد نظریات مادی‌گرایانه داروین متعلق به دورۀ قاجاریه (1330ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دفتر پژوهشهای فلسفی فارابی

چکیده

نخستین رساله‌ای که در نقد نظریۀ‌ داروین، به فارسی نوشته و در سال 1298ق منتشر شد، نیچریه سید جمال‌الدین اسدآبادی است. رساله‌ای دیگر نیز در سال 1299ق با عنوان آیات بینات به قلم آیت‌اللّه محمدحسین شهرستانی به فارسی نوشته شده است. سپس کتاب مفصل آیت‌اللّه محمدرضا نجفی اصفهانی، که در سال 1331ق و با عنوان نقد فلسفه داروَن منتشر شده است، ظاهراً سومین اثر مطالعه شده در بررسی نظریۀ داروین است. مرآت العقل اثری در علم به فارسی است که در سال 1330ق به قلم آیت‌اللّه محمد علی سنقری حائری (1293-1378ق) از علمای برجستۀ کربلا نوشته شده است. وی در جلد اول که شامل یک دیباچه و سه مقاله است، به اشکالات و تناقضات «مادیین» (ماده‌گرایان) می‌پردازد و با روش فلسفی-کلامی آنها را نقد می‌کند و سپس در مقالۀ سوم زیر عنوان «ابطال نوامیس اربع» به چهار محور اصلی نظریۀ داروین اشاره می‌کند و به زعم خود فساد هر یک را برمی‌شمارد. ادعا این است که با وجود این کتاب که به فارسی و در 1330ق نوشته شده است، می‌توان فصل نوینی را در مطالعات تاریخ علم دوران قاجار گشود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Report of a Manuscript against Darwinian materialistic Theory in Qajar Period

نویسنده [English]

  • Mohammad Masoumi
PIO farabi
چکیده [English]

The first treatise written in Persian to criticize Darwin’s theory and published in 1880 isJamāl al-Dīn al-Afghānī’s Niychirīya. Another treatise written in Persian in this subject by Ayatollah Muḥammad-Ḥusayn Shahristānī in 1881 titled Āyāt Bayyināt. Following that treatise, adetailed book published in 1912 by Ayatollah Muḥammad-Riẓā Najafī-Iṣfahānī, titled Naqd Falsafat Dārwan. Mirʾāt al-ʿAql (The Mirror of Reason), a book in theology, is written in Persian by Ayatollah Muḥammad-‘Alī Sunqurī-Ḥāʾirī (1876-1958) in 1911.The firstvolume includes an introduction and three chapters, containing the problems of materialism anditscontradictions. Sunqurī critiques materialism in a philosophical-theological way. Then he, in the third chapter, “Nawāmīs Arbaʾa”, addressed the four main axes of Darwin’s theory and consider its corruptions, according to his own opinion. I claim that this book was a turning point in the history of science in Qajar period

کلیدواژه‌ها [English]

  • Darwin
  • Muḥammad-ʿAlī Sunqurī-Ḥāʾirī
  • Mirʾāt al-ʿAql
آدمیت، فریدون. (1357ش). اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی. انتشارات پیام.
آقا بزرگ طهرانی. (1361ق). الذریعه الی تصانیف الشیعه. بیروت: دارالاضواء.
استادی، رضا. (بی تا). «چهار صد و هشتاد نسخۀ خطی کتابخانۀ مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین طبسی حائری.» نور علم، دورۀ دوم ، شمارۀ دوم، ص102.
اسدآبادی. جمال الدین. (1298ق). حقیقت مذهب نیچری و بیان حال نیچریان. بمبئی: [چاپ سنگی].
انتظام، نصراللّه. (1371ش). خاطرات. به کوشش محمدرضا عباسی و بهروز طبرانی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران.
بوکنر، لودویک. (1354ش). فلسفه نشو و ارتقا یا شرح نظریه داروین در تحول موجودات. مترجم عربی شبلی شمیل، مترجم فارسی علی اصغر حکت. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
بی‌نام. (خرداد 1304ش). «تکامل چیست؟» فرهنگ، سال دوم، شمارۀ سوم، ص81.
جعفریان، رسول. (1382ش). سید اسداللّه خرقانی روحانی نوگرای روزگار مشروطه و رضاشاه. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حائری مازندرانی،محمدصالح. (1335ش). حکمت بوعلی سینا. به تصحیح و اهتمام حسن فضائلی (شیوا). تهران: شرکت سهامی چاپ.
حائری زاده هزارجریبی، علی اکبر. (1333ق). فلسفة الانسان. به تصحیح یحیی بن محمد ابراهیم شیرازی. طهران.
حافظیان بابلی، ابوالفضل. (1383ش). فهرست نسخ خطی کتابخانۀ طبسی حائری. قم، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، الجواد.
حسینی حائری، محمدحسین. (1396ش). آیات بینات: رساله‌ای در رد دهریون، نیچریان و دیگر پیروان نظریه‌های تکامل طبیعی. پیشگفتار و ویرایش کامران امیرارجمند. تهران: نشر ثالث.
حق‌دار، علی اصغر. (1384ش). محمدعلی فروغی و ساختارهای نوین مدنی. تهران: کویر.
خارقانی، سید اسداللّه. (1338ق). رسالۀ تنقید مقاله دارونیست‌ها، طهران: مطبعۀ فرهنگ-وطن.
داروین، چارلز. (1357ش). منشاء انواع. ترجمۀ نورالدین فرهیخته. تهران: انتشارات شبگیر.
دستغیب، میرزا عنایت‌اللّه (1342ق). رسالۀ داروین و حکمای مشرق زمین یا سردارنامه. [چاپ سنگی].
رجایی، عبدالمهدی. (بهار 1380ش). «معرفی، نقد و بررسی روزنامۀ فرهنگ اصفهان.» رسانه، سال دوازدهم، شمارۀ اول، ص69-111.
زیادات، عادل. (1396ش). مواجهه با داروین؛ نخستین برخوردها با نظریۀ تکامل در شرق مسیحی و اسلامی. ترجمه و پژوهش امیرمحمد گمینی. تهران: نشر کرگدن.
شعرانی طهرانی، ابوالحسن. (1316ش). فلسفه اولی یا مابعدالطبیعه، مشتمل بر مهم‌ترین اقوال فلاسفۀ اروپا در الهیات و تجرد نفس و تطبیق اصطلاحات. تهران: کتابخانه و چاپخانۀ دانش.
شمیل، شبلی. (1884م). تعریبُ ِلشرح بُخنرعلی مذهب داروین فی انتقال الأنواع و ظهور العالم العضوی و اطلاق ذلک علی الإنسان. طبع فی مطبعة جریدة المحروسة بالإسکندریة.
عباسی، روح‌اللّه و قنبریان، علی. (زمستان 1395ش). «زندگی‌نامۀ علمی و آثار آیت‌اللّه محمدعلی سنقری حائری.» فصلنامه نقد کتاب (فقه و حقوق)، سال دوم، شمارۀ 8،ص235-267.
فروغی، محمدعلی. (1306ش). اندیشۀ دور و دراز. جزء اول. استانبول: آمدی مطبعه‌سی.
ـــــــــــــــ . (1333ش)، سیر حکمت در اروپا. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
قاسمی پویا، اقبال. (1377ش). مدارس جدید در دورۀ قاجاریه، بانیان و پیشروان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
معصومی، محمد. (پاییز و زمستان 1394ش). «داروین ما و داروین آنها.» تاریخ علم، دورۀ 13، شمارۀ 2،ص237-250.
نجفی اصفهانی، محمدرضا. (1389ش). نقد فلسفة دارون. تحقیق از حامد ناجی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـــــــــــــــ . (1393ش). نقد فلسفة داروین. ترجمۀ مجدالدین نجفی (مجدالعلما) و حسن صافی اصفهانی. تصحیح و تعلیق و تکمیل علی زاهد پور. قم: نشر صاحب الامر.
هاشمی، محمد منصور. (مهر و آبان 1390ش). «یک مسأله، دو رویکرد.» آیینه پژوهش، شمارۀ 130، ص44-49.
یغمایی، حبیب. (1352ش). مقالات فروغی.تهران: نشر یغما.