خاستگاه شمایل‌‌نگاری صورت فلکی برساوش در رسالۀ صور الکواکب عبدالرحمن صوفی (مطالعۀ موردی نسخۀ ۱۴۴ کتابخانۀ بادلیان آکسفورد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پردیس بین المللی کیش دانشگاه تهران

2 پردیس هنرهای زیبا، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 پردیس هنرهای زیبا، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران

چکیده

کتاب صور الکواکب نوشتۀ عبدالرحمن صوفی یکی از مهم‌ترین رساله‌های علم نجوم دورۀ اسلامی است که در ادوار مختلف بارها توسط دانشمندان و علاقه‌مندان نسخه‌برداری و تصویرسازی شده است. صور الکواکب نقش مؤثری در تاریخ علم نجوم داشته است و به شیوۀ بخش ستارگان ثابت کتاب مجسطی بطلمیوس، شامل فهرست گسترده‌ای از ستارگان به صورت جدول‌های دقیق برای ۴۸ صورت فلکی است. کهن‌ترین نسخۀ به جامانده از این رساله با تاریخ سال 400 هجری، به شمارۀ ۱۴۴ در کتابخانۀ بادلیان آکسفورد نگهداری می‌شود و هدف این مقاله، بررسی معیارهای تصویرسازی صورت فلکی برساوش در این نسخه است. در این نوشتار تشابهات و اختلاف‌های تصویر صورت فلکی برساوش در نسخۀ مذکور با تصاویر کلاسیک یونانی و غربی مطابقت داده می‌شود تا پاسخی برای این پرسش بیابد که صوفی برای تصاویر صور فلکی (مطالعۀ موردی برساوش) از چه منابعی بهره برده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که تصویرسازی علمی جایگاه ستارگان در صورت فلکی برساوش بر اساس توصیفات جایگاه ستارگان صورت فلکی پرسئوس در مجسطی بطلمیوس بوده، اما از آنجا که صوفی مختصات ستارگان را دوباره رصد کرده بود، اختلافاتی با جدول مجسطی دارد. با مطابقت دادن فرم صورت فلکی برساوش با تصاویر کره‌های یونانی و کلاسیک غربی مشخص می‌شود که در شیوۀ ترسیم نیز صوفی متفاوت عمل کرده است. از سوی دیگر آشکار شد که تصاویر صورت فلکی برساوش با توصیفات آیین‌های کهن مریخ در متون مختلف شباهت دارد. این تحقیق با روش توصیفی‌‌ـ تطبیقی انجام گرفته و با مطالعۀ موردی صورت فلکی برساوش در کهن‌ترین نسخۀ صور الکواکب، با جمع‌آوری اطلاعات در بارۀ پیشینه و الگوهای مؤثر در شکل‌گیری فرمی و محتوایی این صورت فلکی در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، به تحلیل و تطبیق اشتراکات و اختلاف‌های تصویری این صورت فلکی با نمونه‌های مشابه در متون و تصاویر شرق و غرب پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The origin of Perseus constellation iconography in Sovar al-kavakeb of Abd al-Rahman Sufi

نویسندگان [English]

  • mehnoush ghafourian 1
  • Yaqub Azhand 2
  • Hasan Bolkhari 3
1 University of Tehran Kish International Campus
2 Campus, Faculty of Visual Arts, University of Tehran, Tehran
3 Campus, Faculty of Visual Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]


The Sovar al-kavakeb of Abd al-Rahman Sufi is one of the most significant Arabic treatises on astronomy of the Islamic era. Written in the middle of the fourth century AH, this work contains an extensive list of stars in a stellar table for 48 constellations12 constellations belong to the zodiac, 21 constellations belong to the northern forms and 15 constellations belong to the southern forms., which are inspired by Almagest of Ptolemy. Sovar al-kavakeb has had considerable influence on the history of astronomy and has been copied and illustrated by many scientists and enthusiasts in different eras. The aim of this article is to investigate the criteria for illustrating the Perseus constellation in Sovar-al-kavakeb. To achieve this goal, the form and the content of the Perseus constellation in previous resources have been studied and analyzed based on the comparative method. This study is an attempt to find the similarities and differences in the image of the Perseus constellation in accordance with the original text and to obtain the criteria of its form and content. The findings reveal that the scientific illustration of Perseus was according to the descriptions of Perseus constellation in Almagest as the main source and in terms of form and content, it was influenced by the images and descriptions of star Mars in the works earlier than Sovar al-kavakeb. The methodology of this research is descriptive-comparative, and the information about the mythological background and the effective patterns on the formation of images of Perseus constellation at different times and places has been gathered based on a case study. The correspondence between Perseus constellation and some myths in the East and West has been accomplished by analyzing the configuration and investigating the visual resemblance as well as differences of this constellation in various resources.
Keywords: Abd al-Rahman Sufi, Sovar-al-kavakeb, the Perseus constellation, star Mars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abd al-Rahman
  • Sufi
  • Sovar-al-kavakeb
  • the Perseus constellation
  • Mars

مراجع

اسمیت، ژوئل (۱۳۸۳)، فرهنگ اساطیر یونان و روم، ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی، تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.
آژند، یعقوب (۱۳۸۷)، مکتب نگارگری شیراز، تهران: فرهنگستان هنر.
آموزگار، ژاله (۱۳۸۵)، تاریخ اساطیر ایران، تهران: سمت.
پین‌سنت، جان (1380)، شناخت اساطیر یونان، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
حسن، زکی محمد (۱۳۷۲)، تاریخ نقاشی در ایران، ترجمۀ ابوالقاسم سحاب، تهران: چاپ سحاب.
حمید سمیعی، عباس (۱۳۹۵)، «تحلیل بصری نشانه‌های نجومی قرن چهارم هجری در ایران»، دانشگاه هنر، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد.
خوارزمی، ابو عبدالله محمد بن احمد بن یوسف کاتب (۱۳۴۷)، مفاتیح العلوم، ترجمۀ حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
رضازاده، طاهر (۱۳۹۷)، شمایل‌نگاری صور نجومی در آثار هنر اسلامی، ترجمة طاهر رضازاده و مریم خسروشاهی، تهران: فرهنگستان هنر.
الرّفاعی، انور (۱۳۷۷)، تاریخ هنر در سرزمینهای اسلامی، ترجمۀ عبدالرّحیم قنوات، مشهد: جهاد دانشگاهی.
ژیران، ف.، ۱۳۷۵، فرهنگ اساطیر یونان، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، فکر روز.
شمس‌الدین محمد بن ابی‌طالب انصاری دمشقی (1382)، نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر، ترجمۀ سید حمید طبیبیان، تهران: اساطیر.
صوفی، عبدالرحمن، نسخۀ خطی صور الکواکب شمارۀ 144 نگهداری شده در کتابخانۀ بادلیان آکسفورد.
صوفی، عبدالرحمن (۱۳۹۸)، صور الکواکب، ترجمۀ خواجه نصیرالدین طوسی، به اهتمام بهروز مشیری، چاپ پنجم، تهران: ققنوس.
قربانی، ابوالقاسم (۱۳۶۵)، زندگی‌نامۀ ریاضی‌‌‌دانان دورۀ اسلامی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کرمر، جوئل ل. (۱۳۷۵)، احیای فرهنگی در عهد آل بویه، ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کوماراسوامی، آناندا (۱۳۸۹)، فلسفۀ هنر مسیحی و شرقی، ترجمۀ امیرحسین ذکرگو، تهران: نشر متن.
لیک، گوندولین (۱۳۸۵)، فرهنگ اساطیر شرق باستان، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: طهوری.
متز، آدام (۱۳۶۴)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
مجریطی، مسلمه بن احمد (2008)، غایه الحکیم فی الارصاد الفلکیه و الطلاسم الروحیه و التنجیم، به تحقیق هلموت ریتر، بیروت: دار المحجه البیضاء.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1378)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
نلینو، کرلو الفونسو (۱۳۴۹)، تاریخ نجوم اسلامی، ترجمۀ احمد آرام، تهران: چاپخانۀ بهمن.
Carboni, Estefano, (1997), ‘Following the stars: images of the zodiac in islmic art’, Metropolitan Museum of Art, New York.
Eco, Umberto (2007), Storia Della Bruttezza, Bompiani, Milano.
Hafez, Ihsan (2010), Abd al-Rahman al-sufi and his book of the fixed stars: a journey of reJdiscovery. PhD THESIS, James Cook Univesity.
Hafez, Ihsan (2015), ‘The Investigation of Stars, Star Clusters and Nebulae in Abd al-Rahman al-Sufi’s Book of the Fixed Staes’,
Komaroff, Linda & Carboni, Stefano (2003), The Legacy of Genghis Khan, The Metropolitan Museum of Art, New York, Yale University Press, New Haven and London.
Saxl, Fritz (1912), Beitrage zu einer Geschichte der Planetendarstellungen im Orient und im Okzident. Mit 13 Tafelen. Islam, 3, pp 151-177
Ettinghausen, R. (1975). Islamic Art. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 33(1), 3–52
Toomer, G. J. (1984), Ptolemy’s Almagest, Duckworth. London.
Wellesz, Emmy (1959), An early al-Ṣūfī manuscript in the Bodleian library in oxford: a study in Islamic constellation images. Ars Orientalis Voi.3, pp. 1-26

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار