اختلاط حقیقیه و خارجیه: ضرب‌های عقیم و مثال‌های نقض

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

در مقالۀ دیگری ضرب‌های منتج و نتایج اختلاط حقیقیه و خارجیه را مورد بحث قرار داده و برای تک تک ضرب‌های منتج برهان آوردیم. در این مقاله اما می‌خواهیم ضرب‌های عقیم و نتایج غیر قابل اثبات را به صورت جامع بررسی کنیم و با ارائۀ مثال‌های نقض مناسب، عقیم بودن آن ضرب‌ها و غیر قابل اثبات بودن آن نتایج را نشان دهیم. با این کار، برنامۀ پژوهشی شمس‌الدین سمرقندی به سرانجام مطلوب خود می‌رسد، برنامه‌ای که در دو کتاب قسطاس الأفکار و شرح القسطاس آغاز و بدون رسیدن به نتیجۀ نهایی رها شده و با شگفتی تمام، از سوی منطق‌دانان بعدی پی‌گیری نشده بود. در ادامه، مجموعۀ ضرب‌ها و اختلاط‌های منتج و عقیم و نیز نتایج قابل اثبات و غیر قابل اثبات را مقایسه کرده و با استقرای آنها به استخراج برخی احکام کلی و جزئی آنها می‌پردازیم. این پژوهش هم‌چنین به انبوهی از سؤال‌های باز دامن زده است که چکیده‌ای از آنها را در پایان مقاله آورده‌ایم به امید آن که به یاری اندیشمندان دیگر دشواری‌های آنها فروگشاده شده و پاسخ‌های آنها به دست آید

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Mixed Ḥaqīqī-Khārijī Syllogisms: The Sterile Moods and their Counter-Examples

نویسنده [English]

  • Asadollah Fallahi
Associated Prof., Iranian Institute of Philosophy
چکیده [English]

In another article, we discussed the productive moods and the conclusions of mixed ḥaqīqī-khārijī syllogisms and proved each of them. In this article, however, we aim to comprehensively examine the sterile moods and unprovable conclusions, and demonstrate their sterility and unprovability through suitable counterexamples. By doing so, we will achieve the desired goal of Shams al-Dīn Samarqandī's research program, which began in his books Qisṭās al-afkār and its self-commentary Sharḥ al-Qisṭās, but which was left unfinished without reaching a final conclusion and which, surprisingly, has not been pursued by subsequent logicians. We then compare the set of the productive/sterile moods-mixes as well as provable/unprovable conclusions, and, we extract some general and specific results deductively. This research has also raised a plethora of open questions, some of which are summarized at the end of the article in the hope that their difficulties will be resolved and their answers will be found with the help of other scholars

کلیدواژه‌ها [English]

  • ḥaqīqī
  • khārijī
  • mix
  • mood
  • productive
  • Samarqandī
  • sterile

مراجع

امیرزاده جیرکلی، منصور. (1384). «قضیه حقیقیه و خارجیه و کاربرد آن در علم اصول فقه». فقه و مبانی حقوق. شماره 3.
دارابی، علیرضا (1399). «قیاس‌های اقترانی شرطی-حملی و تقسیم‌بندی قضایا به خارجیه، ذهنیه و حقیقیه». فلسفۀ تحلیلی. ش 38، ص 57-76.
سمرقندی، شمس‌الدین. (1393). قسطاس الافکار فی تحقیق الأسرار. تقدیم، تصحیح و ترجمۀ نجم الدین پهلوان. استانبول، ترکیه یازما اثرلر کورمو باشکانلیقی.
سمرقندی، شمس‌الدین. (1399). قسطاس الافکار فی المنطق. تقدیم، تصحیح و تحقیق اسدالله فلاحی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
سمرقندی، شمس‌الدین. شرح القسطاس فی المنطق. نسخۀ کتاب‌خانۀ ایاصوفیا ش. 2558.
عبادی، احمد و احد فرامرز قراملکی. (1390). «بررسی قضایای حقیقیۀ منطقدانان مسلمان و گزارههای قانون‌وار به تقریر نلسون گودمن». فلسفه و کلام اسلامی، سال 44 ش 1. گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران: ص 43-62.
عباسیان چالشتری، محمدعلی. (1380). «مسأله معدومات، وجود ذهنی و قضیه حقیقیه». مقالات و بررسیها 34 (دفتر 70): 223-243.
فاضل لنکرانی، محمدجواد. (۱۳۹۵). قضایای حقیقه و خارجیه در آیینه منطق و اصول فقه، برداشتی از دروس خارج اصول استاد معظم حضرت آیت الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دامت برکاته، تقریر ، تحقیق و تعلیق از سیدمرتضی میرزاده اهری. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
فرامرز قراملکی، احد و احمد عبادی. (1389). «تطور تاریخی قضایای ثلاث». فلسفه و کلام اسلامی. سال 43 ش 1، ص 69-89.
فلاحی، اسدالله. (1389الف). «قضیه ذهنیه». اندیشه دینی 35. صص 21-52.
فلاحی، اسدالله. (1389ب). «قضایای حقیقیه و خارجیه نزد خونَجی». فلسفه سال 38 ش 2، پاییز و زمستان، صص 105-136.
فلاحی، اسدالله. (1391). «عکس مستوی قضیۀ خارجیه نزد خونجی». جاویدان خرد 21. بهار و تابستان، صص 109-134.
فلاحی، اسدالله. (1392). منطق خونجی. تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
فلاحی، اسدالله. (1397). «اصل‌های بوریدان و بارکن در منطق سینوی و ارزیابی صحت استناد آنها به ابن‌سینا». فلسفه و کلام اسلامی، سال 51 ش 2، صص 261-278.
فلاحی، اسدالله. (1400). «قضایای حقیقیه و خارجیه نزد ارسطو». منطق‌پژوهی 12، صص 213-234.
فلاحی، اسدالله.  (1401). «قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس‌الدین سمرقندی». منطق‌پژوهی، سال. 13 ش. 1 صص 143-166.
فلاحی، اسدالله. (1401ب). «دو تحریر از قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس‌الدین سمرقندی». جاویدان خرد، ج. 41، ش. 1، ص 5-36.
فلاحی، اسدالله.  (1401ج). «قیاس مرکب از قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس‌الدین سمرقندی». فلسفه و کلام اسلامی، ج. 55، ش. 2، ص 365-390.
فلاحی، اسدالله. (1401د). «مقایسه و ارزیابی تحریر دوم از اختلاط حقیقیه و خارجیه نزد شمس‌الدین سمرقندی». حکمت معاصر، سال 13، شمارۀ 2، ص 57-81.
فلاحی، اسدالله. (1401هـ). «اختلاط حقیقیه و خارجیه: ضرب‌های منتج و نتایج». حکمت سینوی. سال 26، شمارۀ 2، ص ؟؟-؟؟.
کشفی، عبدالرسول و احمد عبادی. (1390). «شرط علّی معرفت و قضایای حقیقیه و خارجیه». اندیشۀ دینی. ش 39، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران: ص 69-86.
محمدزاده، رضا و احمد عبادی. (1388). «دوگانۀ حقیقیه – خارجیه و نقش آن در برهان». نامۀ حکمت. سال 7 ش 2، پاییز و زمستان، صص 5-32.
مرادی افوسی، محمد. (1380). معرفت‌شناسی قضایای حقیقیه و خارجیه در منطق قدیم و منطق جدید. تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
میرقیصری، سید روح اله. (1391). «نقش قضیۀ حقیقیه در اصول فقه». فقه و اصول، سال 46 ش. 4، ص. 197-220.
میرقیصری، سید روح اله. (1392). بررسی قضیه حقیقیه و آثار آن در اصول فقه. پایان نامه با راهنمایی علی اله بداشتی و عبدالرحیم سلیمانی، قم: دانشگاه قم - دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار