نظریۀ ادراک حسّی از حنین ابن اسحاق تا سهروردی؛ رویکردی تحلیلی و تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه تهران

3 دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

هر فیلسوف، به ویژه هر معرفت­شناسِ بزرگی را دغدغۀ ادراک حسّی، مخصوصاً ابصار، بوده است. این بدین خاطر است که ادراک حسّی، به ویژه ابصار، اساسی­ترین راه ارتباط ما با جهان خارج است و همۀ حالت­های شناختی ما به نوعی با آن در ارتباط­اند. نظریه­های ادراک حسّی، که بر محور ابصار می­چرخند، از سنّت یونانی و رومی به سنّت اسلامی راه می­یابند. نکته­سنجی­ها در این باب با حنین ابن اسحاق آغاز می­شود. با بزرگ­ترین چرخش در تاریخ این مسأله، توسط ابن­سینا و ابن­هیثم، ادامه می­یابد تا اینکه به سهروردی می­رسیم. او دیدگاهی کاملاً فلسفی ابراز می­دارد و نظریۀ ادراک حسّی (ابصار) خود را از فیزیک، فیزیولوژی، و هندسه می­پیراید. ما در این جستار، با رویکرد تحلیلی و تاریخی، هم نظریۀ ادراک حسّی (ابصار) دانشمندان عالم اسلام، از حنین ابن اسحاق تا سهروردی، را روشن می­سازیم هم سیر تاریخی بحث را تا فلسفیِ محض شدنِ نظریۀ ادراک حسّی نشان می­دهیم. در این میان، نقش علوم در این سیر و نقش تعامل دانش­ها در پیشرفت دانش را نیز می­توان دید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Theory of Perception (Vision) from Ḥunayn ibn Isḥāq to al-Suhrawardī; an Analytical and Historical Approach

نویسندگان [English]

  • Morteza Motavalli 1
  • Mahdi Azimi 2
  • Mansour Nasiri 3
1 University of Tehran, Tehran, Iran
2 University of Tehran
3 University of Tehran, Qom, Iran
چکیده [English]

Every great philosopher, especially every epistemologist, has been concerned with perception, notably vision. This is because perception, especially vision, is the most basic, , way of contact with the outside world, and all our cognitive states are somehow related to it. Theories of perception, which center around vision, found their way from the Greco-Roman tradition into the Islamic tradition. Considerations on the matter begin with Ḥunayn ibn Isḥāq and continue with the biggest turn in the history of the problem by Avicenna and Ibn al-Haytham, until we reach al-Suhrawardī's turn. He presents a completely philosophical theory, refines his perception (vision) theory, and puts aside every bit of physics, physiology, and geometry from it. In this inquiry, we illustrate, using an analytical and historical approach, the theory of perception (vision) in Islamic world scholars from Hunain to al-Suhrawardī and show its historical development until it becomes purely philosophical. Meanwhile, the role of the sciences in this movement and the role of the interaction between science and philosophy (or other sciences) in the development of knowledge can be seen

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • Ḥunayn ibn Isḥāq
  • ibn al-Haytham
  • perception
  • al-Suhrawardī
  • vision

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1379). شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی. تهران: حکمت. چاپ پنجم.
ابن‌الهیثم. (1983). کتاب المناظر. تحقیق عبدالحمید صبره. کویت: المجلس الوطنى للثقافة و التراث. چاپ اوّل.
ابن‌سینا. (2012). الشفاء: الطبیعیات: النفس. تحقیق محمود قاسم. قم: مکتبة آیت­الله العظمی المرعشی النجفی. چاپ دوم.
ابوالبرکات البغدادی. (1373). المعتبر فی الحکمة جلد 2. اصفهان: دانشگاه اصفهان. چاپ دوم.
احمدی، احمد و کشفی، عبدالرسول. (1379). برنتانو و نظریه التفاتی بودن آگاهی. مدرّس. 4 (4): 133-146.
آهنچی، امید. (۱۳۹۴). ابصار از منظر فلاسفه اسلامی و دانشمندان علوم تجربی نوین. شناخت. 8 (72): 7-36.
پارسایی، جواد. (۱۳۹۳). نظریه ابصار و خیال از دیدگاه سهروردی و ملاصدرا. حکمت رضوی. 32 و 33: 92-119.
سهروردی. (1380a). حکمةالإشراق در مجموعه مصنّفات شیخ اشراق جلد 2. تحقیق هانری کُربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چاپ سوم.
سهروردی، (1380b). اللّمحات در مجموعه مصنّفات شیخ اشراق جلد 4. تحقیق هانری کُربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چاپ سوم.
سهروردی. (1385). المشارع و المطارحات (المنطق). تصحیح مقصود محمّدی و اشرف عالی­پور. قم: حق یاوران. چاپ اوّل.
سهروردی. (1388a). المشارع و المطارحات (العلم الثالث) در مجموعه مصنّفات شیخ اشراق جلد 1. تصحیح هانری کُربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چاپ چهارم.
سهروردی. (1388b). التلویحات اللوحیة و العرشیة. تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران. چاپ اوّل.
سهروردی. (1392a). حکمةالإشراق سهروردی با شرح قطب­الدین شیرازی جلد 1. تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ اوّل.
سهروردی. (1392b). حکمةالإشراق سهروردی با شرح قطب­الدین شیرازی جلد 3. تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ اوّل.
سهروردی. (1393). المشارع و المطارحات (الطبیعیات). تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی. چاپ اوّل.
الطباطبایی، محمّدحسین. (1417). نهایةالحکمة. تحقیق عباس علی الزارعی السبزواری. قم: مؤسسةالنشرالإسلامی. چاپ چهاردهم.
الطباطبایی، محمّدحسین. (1435). بدایةالحکمة. تحقیق عباس علی الزارعی السبزواری. قم: مؤسسةالنشرالإسلامی. چاپ بیست و نهم.
فعّالی، محمدتقی. (۱۳۷۶). ادراک حسّی از دیدگاه ابن‌سینا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ اوّل.
کُربن، هانری. (1382). روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان. ترجمه عبدالمحمد روح­بخشان. تهران: اساطیر. چاپ اوّل.
کشفی، عبدالرسول. (1399). چیستی و امکان معرفت. تهران: سمت. چاپ اوّل.
متولّی، مرتضی و عظیمی، مهدی. (1401). آموزه­ی «دهر» میرداماد؛ راهی برای برون­شد از اشکال تأخیر زمانی به واقع­گروی خام. فلسفه و کلام اسلامی. 54 (2): 431-442.
معصومی‌همدانی، حسین. (۱۳۶۲). "حرف تازة ابن‌هیثم". نشر دانش. ۱۸: ۴۷-۵۸.
معصومی‌همدانی، حسین. (۱۳۸۴). کندی، ابن‌سینا و مبانی علم مناظر در ضمن جشن‌نامة استاد دکتر محمّد خوانساری. چاپ اوّل. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ملّاصدرا، محمّد ابن ابراهیم، (1383). الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة جلد 8. تحقیق علی­اکبر رشاد. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ اوّل.
نزاکتی علی اصغری، مهدیه و حسینی شاهرودی، سید مرتضی. (1394). حقیقت ابصار از منظر سهروردی و ملاصدرا. حکمت صدرایی. 3 (6): 135-142.
واعظ‌جوادی، اسماعیل. (۱۳۵۰). کیفیت ابصار در نظر حکمای اسلام. معارف اسلامی (سازمان اوقاف). 12: 98-106.
ورزدار، کرامت و فرامرزقراملکی، احد و کشفی، عبدالرسول. (1400). بررسی و مقایسه آرای ارسطو و فارابی در مسئله خطای حسّی. فلسفه و کلام اسلامی. 54 (1): 227-246.
یزدان­پناه، یدالله. (1391). حکمت اشراق: گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب­الدین سهروردی ج2. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم.
Abu al-Barakat al-Baghdadi. (2015). Risala fi Sabab Zuhur al-Kawakib Laylan wa Khafa’iha Naharan in A Page from the History of Islamic Science: Risala fi sabab zuhur al-kawakib laylan wa khafa’iha naharan (Study, Critical Edition and Translation). Dîvân: Journal of Interdisciplinary Studies. Volume 20. lssue 38. Pp. 39-81.
Adamson, Peter. (2006). Vision, Light and Color in al-Kindī, Ptolemy and the Ancient Commentators. Arabic Science and Philosophy. vol. 16. Pp. 207-236.
Adamson, Peter. (2014). Classical Philosophy: A History of Philosophy Without Any Gaps Volume 1. First Publication. New York: Oxford.
Adamson, Peter. (2016). Philosophy in the Islamic World: A History of Philosophy Without Any Gaps Volume 3. New York: Oxford. First Publication.
Aristotle. (1995). The Complete Works of Aristotle. Edited by Jonathan Barnes. Sixth Printing. USA: Princeton.
Bynum, Terrell Ward. (1987). A New Look at Aristotle's Theory of Perception. History of Philosophy Quarterly. Volume 4, No. 2. Pp. 163-178.
Caston, Victor. (2015). Perception in Ancient Greek Philosophy in The Oxford Handbook of Philosophy of Perception. Edited by Mohan Matthen. United Kingdom: Oxford University Press. First Publication.
Fish, William. (2021). Philosophy of Perception: A Contemporary Introduction. New York: Routledge. Second Edition Publication.
Gregoric, Pavel and Fink, Jakob Leth. (2022). Sense Perception in Aristotle and the Aristotelian Tradition in Forms of Representation in the Aristotelian Tradition Volume One: Sense Perception. Edited by Juhana Toivanen. Leiden: Brill. First Publication.
Ḥunayn ibn Isḥāq. (1928). On the Subject of Vision in The Book of the Ten Treatises on the Eye Ascribed to Ḥunayn ibn Isḥāq. Cairo: Government Press. First Publication.
Lindberg, David C. (1967). Alhazen's Theory of Vision and Its Reception in the West. Isis. Volume 58. No. 3. Pp. 321-341.
Lindberg, David C. (1971). Alkindi's Critique of Euclid's Theory of Vision. Isis. Volume 62. No. 4. Pp. 469-489.
McGinnis, Jon. (2010). Avicenna. New York: Oxford University Press. First Publication.
Meyerhof, Max. (1928). The Book of the Ten Treatises on the Eye Ascribed to Ḥunayn ibn Isḥāq. Cairo: Government Press. First Publication.
Plato. (1997). Plato: Complete Works. Edited, with Introduction and Notes by John M. Cooper. USA: Hackett Publishing Company.
Price, H. H. (1961). Perception. London: Methuen. Fourth Publication.
Rashed, Roshdi. (1996). Geometrical Optics in Encyclopedia of The History of Arabic Science Volume 2. First Publication. London and New York: Routledge.
Rizvi, Sajjad H. (2006). Avicenna (Ibn Sina). Internet Encyclopedia of Philosophy. https://iep.utm.edu/avicenna-ibn-sina/
Ross, Sir David. (2005). Aristotle: With a New Introduction by John L. Ackrill. New York: Routledge. First Publication.
Smith, A. Mark. (2015). From Sight to Light: A Passage from Ancient to Modern Optics. First Publication. USA: Chicago Press.
Sorabji, Richard. (2004). Aristotle on Color, Light and Perceptibles. Bulletin of the Institute of Classical Studies, 2004. Volume 47. Pp. 129-140.
Winter, H. J. J. (1954). The Optical Researches of Ibn al-Haitham. Centaurus. Volume 3. Issue 1. Pp. 190-210.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار