بررسی تاریخی امراض سلاطین و شیوه‌های درمانی در کرمان عصرِ سلجوقی (583-442ه.ق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه خوارزمی تهران

2 گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

عصر حاکمیت سلجوقیان بر کرمان، به‌ویژه هم‌زمان با حکومت برخی از دولتمردان کاردانش، یکی از اعصار مهمی است که این سرزمین از سر گذرانیده است. حکومتی که با ورودِ ملک قاورد سلجوقی به کرمان در حدود سال 442ق پایه­ریزی شده و پس از وی نیز در میان جانشینانش تا حوالی سال 583 ه.ق ادامه یافت. حاکمان سلجوقی و کارگزاران آنها در این مدت­زمان، تحولاتی را در عرصه­های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگیِ کرمان به‌وجود آوردند؛ اما آنچه به‌طور خاص در پژوهش حاضر مورد واکاوی قرار خواهد گرفت بررسیِ امراضِ سلاطینِ این حکومت و شیوه‌های درمانی است که توسط پزشکان این عصر به‌کار گرفته شده است. پژوهش حاضر با کاربرد روش اسـتدلال و منطـق تـاریخی، بـر آن اسـت تـا در گـام نخسـت، به معرفی کوتاه حکومت سلجوقیانِ کرمان پرداخته و در دومین و اصلی‌ترین گام، امراض رسوخ کرده به دربار سلجوقیان و شـیو ة درمـانی پزشـکان دربـار، جهت رفع این بیماریها را مورد واکاوی قرار دهد. در همین راستا از منابع مختلف تاریخی، پزشکی و همچنین تحقیقات جدید در قالب کتاب و مقاله، بهره برده شد. یافته­های این مطالعه نشانگر آن است که پزشکان حاضر در دربار سلجوقیانِ کرمان، از داروهای گیاهی و کانی‌های موجود در کرمان، جهت مداوای بیمارانِ خود بهره برده و برخی از پزشکان این عصر به ویژه افضل­الدین ابوحامد کرمانی، تأکید بسیار فراوانی بر پیشگیری داشته و آن را بر درمان ارجح می­دانند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Historical Study of the Diseases of Sultans and their Treatment Methods in Kerman during the Seljuk Era (442-583 A.H)

نویسندگان [English]

  • Sahar Pourmehdizadeh 1
  • Jamshid Roosta 2
1 PhD student in Islamic Iran History, Kharazmi University, Tehran
2 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Social Sciences, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman.
چکیده [English]

The era of Seljuk of Kerman, especially at the same time as the rule of some of its statesmen, is one of the important eras that this country has gone through. The government was established by the arrival of the Seljuk King Qavurt in Kerman around 442 AH and continued after him among his successors until around 583 AH. During this period, the Seljuk rulers and their agents brought changes in various political, economic, social, and cultural fields of Kerman. But what will be specifically analyzed in the present study is examining the diseases of the sultans of this regime and the treatment methods used by the doctors of this era. The present study, using the method of argumentation and historical logic, aims to briefly introduce the Seljuk government of Kerman in the first step, and in the second and most important step, the diseases that penetrated the Seljuk court and the treatment methods of the court physicians, to cure these diseases, to analyze In this regard, various historical and medical sources, as well as new research in the form of books and articles, were used. The findings of this study indicate that the doctors in the Seljuk court of Kerman used the herbal medicines and minerals available in Kerman to treat their patients. Some of the doctors of this era, especially Afzal al-Din Abu Hamid Kermani, put a lot of emphasis on prevention and they consider it preferable to treatment

کلیدواژه‌ها [English]

  • disease
  • doctors
  • medical science
  • methods of treatment
  • Seljuks of Kerman
افضل­الدین کرمانی، ابوحامد احمدبن حامد(2536). عقد العلی للموقف الاعلی، به تصحیح و اهتمام علی محمدعامری، تهران: روزبهان.
افضل­الدین کرمانی، ابوحامد احمد(1326).تاریخ افضل، مصحح مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
امامی میبدی، محمدعلی(1374). «ابوحامد افضل، طبیب کرمانی و رساله صلاح الصحاح وی در پزشکی پیشگیری»؛ مجموعه مقالات دومین سمینار و دهه کرمانشناسی؛ کرمان: مرکز کرمان شناسی.
باباپور، یوسف بیگ(1390). شش رساله کهن پزشکی، قم: انتشارات طب سنتی ایران.
باقری خلیلی، علی اکبر(1372). «بررسی اجمالی بیماری ها و داروها و درمان ها در نظم فارسی تا پایان قرن ششم هجری»، ادبستان، ش 49.
بویل، جی .آ.(1380).تاریخ ایران کمبریج (از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان.حسن انوشه، تهران: امیر کبیر.
ترکمنی آذر، پروین(1388). «تأملی بر آداب ملوک و قاعدۀ ملکداری در نگاه افضل الدین کرمانی»، فرهنگ، ش71.
جرجانی، اسماعیل(1380). ذخیره خوارزمشاهی، به تصحیح و تحشیه محمدرضا محرری، ج1و2، تهران: نزهت.
حافظ ابرو، شهاب الدین عبدالله(1378).جغرافیای حافظ ابرو،جلد 3، تهران: مکتوب.
خبیصی، محمد ابراهیم (1373). سلجوقیان و غز در کرمان، مقدمه تصحیح و تحشیه باستانی پاریزی، تهران: کورش.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین(1380). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، مقدمه جلال الدین همایی،تهران خیام.
دهخدا، علی اکبر(1385). لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
راوندی، محمد بن علی(1363). راحه الصدور و آیه السرور(تاریخ آل سلجوق)، مصحح: محمد اقبال، تهران، امیرکبیر.
راوندی، مرتضی(1382). تاریخ اجتماعى ایران‏. تهران: انتشارات نگاه.
روستا، جمشید(1397). تحلیل وضعیت نهاد اتابکی و جایگاه اتابکان در حکومتِ سلجوقیان کرمان. نشریه پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام، دوره 12، شماره 22، ص 229-254.
شاردن، ژان(1372). سفرنامه شاردن. ترجمه اقبال یغمایی، تهران: توس
شبانکاره ای، محمد بن علی(1363).مجمع الانساب، به تصحیح میر هاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
قزوینی، احمد(1343). تاریخ جهان آرا، تهران حافظ.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم ، ترجمه علینقی منزوی، ج2 ، بی­جا : شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
ملک محمدی، مجید(1392). تاریخ پزشکی کرمان، کرمان: گرا.
میرخواند، محمدبن خاوندشاه(1380). روضه الصفا فی سیره الانبیا و الملوک و الخلفا، به تصحیح و تحشیه جمشید کیان فر، تهران: اساطیر.
نیشابوری، ظهیرالدین(1332). سلجوقنامه، تهران: خاور.
وزیری، احمدعلی خان(1396). تاریخ کرمان، به تصحیح باستانی پاریزی، چاپ هفتم، تهران: علم.
هروی، محمدبن یوسف(بی تا). بحر الجواهر، بی جا: بی نا.
همدانی، رشیدالدین فضل اله(1386). جامع التواریخ، تصحیح محمد روشن، تهران: میراث مکتوب.
یونت، لیزا (1401). تاریخ پزشکی، ترجمه رضا یاسایی، تهران: ققنوس.