پرتوی نو بر زندگی و کارنامۀ علمی عمادالدین شیرازی و جایگاه اودر سنت پزشکی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

عمادالدین محمود بن قطب‌الدین مسعود بن عمادالدین محمود بن فخرالدین احمد، نامور به عمادالدین شیرازی، نامورترین عضو خاندانی شیرازی بود که دست‌کم چهار نسل پیاپی از آنان از نیمۀ دوم سدۀ 9 تا نیمۀ نخست سدۀ 11 ق، پیشۀ پزشکی داشتند. عمادالدین با نگارش مهم‌ترین تک‌نگاری فارسی در بارۀ آتشک (سیفلیس) شهرتی بسزا یافته است؛ اما به رغم این آوازه، در پژوهش‌های معاصر اشتباهات بسیاری در بارۀ او رخ داده است که بیشتر آن‌ها ریشه در آثار سیریل لوید الگود، پژوهشگر انگلیسی تاریخ پزشکی ایران دارد. الگود، به رغم اشتهار به تسلط بر فارسی و عربی، با درک نادرست متون کهن فارسی، در بارۀ مورد محتوای آثار عمادالدین و خاندان او اشتباهاتی چشم‌گیر مرتکب شده است. الگود همچنین به اشتباه عمادالدین را به انتحال بخش‌هایی از خلاصة التجارب بهاءالدوله حسینی نوربخش در رسالۀ آتشک متهم کرده است. خلط میان رسالۀ بیخ چینی عمادالدین با رساله‌ای در همین باب از فردی ناشناس به نام نور الله مشهور به علاء /علاءالدین نیز منشأ اشتباهاتی دیگر در بارۀ عمادالدین بوده است. از این‌رو، افزون بر بررسی چند و چون بهره‌گیری عمادالدین از خلاصة التجارب، برای ترسیم چشم‌اندازی درست‌تر از زندگی و کارنامۀ عمادالدین تلاش شده است

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

New light on Imād al-dīn Shīrazī’s Life and Scientific Career and His place in the Medical Tradition in Iran

نویسنده [English]

  • neda Ahmadi Kashani
The Academy of Persian Language and Literature
چکیده [English]

ʿEmād-al-Dīn Maḥmūd b. Qoṭb-al-Din Masʿūd b. ʿEmād-al-Dīn Maḥmūd b. Fakhr al-Din Aḥmad, known as ʿEmād-al-Dīn Shīrāzī, was the most eminent member of a Shirazi family, that, from the second half of the 9th century to the first half of the 11th century AH, at least four consecutive generations of them had the medical profession. ʿEmād-al-Dīn has gained great fame by writing the most important Persian monograph on Ātashak (syphilis); but despite this reputation, many mistakes have been made about him in contemporary studies, most of which are rooted in the works of Cyril Lloyd Elgood, an English researcher on the history of medicine in Iran. Despite his reputation for mastering Persian and Arabic, Elgood, by misunderstanding ancient Persian texts has made significant mistakes about the content of ʿEmād-al-Dīn’s works, and about his family. Elgood has also wrongly accused ʿEmād-al-Dīn of plagiarizing parts of the Kholāṣat al-Tajārib of Bahā al-Dawlah Ḥusaynī Nūrbakhsh in Treatise on Ātashak. the source of other mistakes about ʿEmād-al-Dīn is also the confusion between ʿEmād-al-Dīn’s Treatise on Bīkh-e Chīnī and a treatise on the same topic by an unknown person named Nūr allāh, known as ʿAlāʾ/ʿAlāʾ al-dīn. Therefore, in addition to examining how and how much ʿEmād-al-Dīn used the Kholāṣat al-Tajārib, an effort has been made to draw a more accurate schema of ʿEmād-al-Dīn life and scientific career

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bahā al-Dawlah Ḥusaynī Nūrbakhsh
  • Cyril Lloyd Elgood
  • Kholāṣat al-Tajārib
  • Nūr allāh known as ʿalāʾ/ʿalāʾ al-dīn
  • Treatise on Ātashak (Syphilis)
  • Treatise on Bīkh-e Chīnī(China Root)

مراجع

آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن. (1363ش).  الذریعه الی تصانیف الشیعه. تهران.
احمدی کاشانی، ندا و یونس کرامتی. (زمستان 1402ش). «نویافته‌هایی دربارۀ نور العیون زرین‌دست و متون موازی آن و جایگاه این کتاب در سنت چشم‌پزشکی دورۀ اسلامی».  نشریۀ  آینۀ میراث، دورۀ 21، شمارۀ 2 (شمارۀ پیاپی 73)، (زیر چاپ).
ترکمان، اسکندربیگ. (1377ش). تاریخ عالم‌آرای عباسی. به کوشش محمد اسماعیل رضوانی. تهران.
بشیر حسین، محمد. (1969م). فهرست مخطوطات شیرانی. لاهور.
حسینی، رقیه. (1397ش). جستار تطبیقی بیماری سیفلیس از دیدگاه پزشکان عصر صفوی و پزشکان اروپایی معاصر آنان، رسالۀ دکترای تاریخ علم. زیر نظر یونس کرامتی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حمویی، سالک الدین محمد. مجمع النفایس. دست‌نویس شمارۀ 360 کتابخانۀ شمارۀ 2 مجلس شورای اسلامی (سنای سابق).
درایتی، مصطفی. (1393ش). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، ج31. سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
روملو، حسن بیگ. (1357ش).  احسن‏التواریخ. به کوشش بابک عبدالحسین نوائی. تهران.
سام میرزا صفوی. (1384ش). تذکرۀ تحفۀ سامی. به کوشش رکن الدین همایون‌فرخ. تهران.
شاه‌نواز خان، صمصام الدوله. (1309ش). مآثر الأمرا. به کوشش مولوی میرزا اشرف علی. کلکته.
عماد الدین شیرازی. آتشک، دست‌نویس شمارۀ 1/6307 کتابخانۀ شمارۀ 1 مجلس شورای اسلامی؛ دست‌نویس 4/8246 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
عماد الدین شیرازی. آطریلال (رساله در طریق استعمال آطریلال)، دست‌نویس شمارۀ Or. 6260.4 کتابخانۀ دولتی برلین.
عماد الدین شیرازی، (1390ش).  افیونیه، تصحیح و تحقیق رسول چوپانی و وجیهه پناهی و امید صادق‌پور. طب سنتی ایران.
عماد الدین شیرازی. بیخ چینی، دست‌نویس شمارۀ 2/6307، کتابخانۀ شمارۀ 1 مجلس شورای اسلامی؛ دست‌نویس 5/8246 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
عماد الدین شیرازی، (1402ش). رسالۀ سمّیّه. تصحیح و تحقیق محمد ابراهیم ذاکر. مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب.
عماد الدین شیرازی. مفرح یاقوتی، دست‌نویس 2/8246 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران؛ دست‌نویس شمارۀ Or. 6260.11 کتابخانۀ دولتی برلین.
عماد الدین شیرازی.  المرکبات الشاهیة. دست‌نویس شمارۀ Add 23560 کتا‌بخانۀ موزۀ بریتانیا.
قاضی میر احمد قمی. (1383ش). خلاصه التواریخ. به کوشش احسان اشراقی. تهران.
کرامتی، یونس. (1383ش). «پادزهر». دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 13، ص 499-500.
کرامتی، یونس و رقیه حسینی. (پاییز و زمستان 1397ش). «کهن‌ترین گزارش‌های فارسی دربارۀ آتشک». نشریۀ  آینۀ میراث، شمارۀ 63.
مرعشی نجفی، سید محمود. (1391ش). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ بزرگ حضرت آیة الله العظمی مرعشی نجفی، ج41. قم.
منزوی، احمد. (1348-1353ش). فهرست نسخه‌های خطی فارسی. تهران.
منزوی، احمد (1983م). فهرست مشترک نسخه‏های خطی فارسی پاکستان. لاهور.
نور الله (علاء). بیخ چینی، دست‌نویس شماره Add 19619.7 کتابخانۀ موزۀ بریتانیا.
واسطی، نیّر. (1353ش). تاریخ روابط پزشکی ایران و پاکستان. راولپندی.
والۀ اصفهانی، محمد یوسف. (1372ش). خلد ‏برین. به کوشش میرهاشم محدث. تهران.
Arshi, Imtiyaz ali. (1975).  Catalogue Of The Arabic Manuscripts In Reza Library Rampur. Vol. V.
Bagley, F. R. C. (1998). “Elgood, Cyril Lloyd”, Encyclopaedia Iranica, ed. E. Yarshater. Vol. VIII. Fascicle 3, Costa Mesa, Californaia.
Elgood, C. L.(1951). A Medical History of Persia and the eastern Caliphate. Cambridge.
 idem. (1970). Safavid Medical Practice. London.
 idem. (1931). “Translation of a Persian Monograph on Syphilis”, Annals of Medical History. Vol. III.
 idem. (1935). “A Treatise on the Bezoar Stone by the Late Mahmud Bin Masud the Imad-ul-din the Physician of Ispahan” , Annals of Medical History. Vol. VII.
Karamati, Younes. Forthcoming. “On the Credibility of Elgood's Works”.
Rieu, Charles. (1961). Catalougue Of The Persian Manuscripts in the British Museum. Vol. I. London.
Savage-Smith, E. (1998). «ʿEmād-al-Dīn Maḥmūd Šīrāzī», Encyclopaedia Iranica, ed. E. Yarshater. Vol. VIII. Fascicle 3. Costa Mesa, Californaia.
Storey, C. A. (1971). Persian Titerature, A Bio-Bibliographical survey. Vol. VII.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار