نگاهی به ترجمۀ فارسی قطب‌الدین شیرازی از اصول اقلیدس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ دورۀ دکتری تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

کتاب اصول اقلیدس، که گاهی آن را به نام مؤلفش «کتاب اقلیدس» نیز می‌نامند و در تألیفات ریاضی دورۀ اسلامی آن را به علت شهرت فراوانش کتاب اصول نیز خوانده‌اند، از منابع مهم ریاضیات دورۀ اسلامی بوده است. در این مقاله، پس از بررسی تاریخ ترجمۀ این اثر به زبان عربی و تحریر خواجه نصیرالدین طوسی از آن، برخی از ویژگی‌های این تحریر، از راه مقایسۀ آن با ترجمۀ اسحاق بن حنین، خواهد آمد. سپس با مقایسۀ بخش‌هایی از فن اول از جملۀ چهارم درة التاج قطب‌الدین شیرازی با ترجمۀ عربی اسحاق بن حنین و تحریر خواجه نصیرالدین طوسی، نشان داده می‌شود که اثر قطب‌الدین در واقع ترجمۀ فارسی تحریر اصول طوسی است، هرچند برخی تفاوت‌ها میان این دو اثر وجود دارد. در بخش پایانی مقاله یکی از این تفاوت‌ها بررسی می‌شود و آن شکلی واحد است که قطب‌الدین از تلفیق شکل‌های چهل و هشت قضیۀ مقالۀ اول اصول اقلیدس، ترسیم کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review of Quṭb al-Dīn Shīrāzī’s Persian Translation of Eclid’s Elements

نویسنده [English]

  • Fatemeh Doostgharin
PhD graduated in history of Islamic Culture and Civilization Islamic Azad University (Science and Research branch, Tehran)
چکیده [English]

The Elements of Euclid, sometimes knows as the “The Book of Euclid”, and in the mathematical texts of the Islamic period often referred to as “The Book of the Elements”, is one of the main sources of Islamic mathematics. This paper addresses the history of the translation of this book and its recension by Naṣīr al-Dīn Ṭūsī. Then, through a comparison of the first chapter of the fourth part of Quṭb al-Dīn Shīrāzī’s Durrat al-Tāj with the Arabic translation of Isḥāq ibn Ḥunayn and the recension of Ṭūsī, it is shown that the text of Shīrāzī is in fact a Persian translation of Ṭūsī’s Recension of the Elements, despite the existence of some differences between the two texts. One of these differences, which is analyzed in the last part of this paper, is a single figure produced by Shīrāzī and containing all the 48 propositions of the first book of the Elements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Eculid’s Elements
  • Quṭb al-Dīn Shīrāzī
  • Taḥrīr Uqlīdis
  • Khwādja Naṣīr
  • translation of “The Book of Euclid”
  • Isḥāq ibn Ḥunayn
  • translation of Elements
  • the Book of the Elements
  • Islamic Mathematics