مدیریت تقسیم آب در ایران قدیم با تکیه بر ابزار پنگان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر آموزش و پرورش شهرستان کاشمر

2 دانشگاه تربیت مدرس، دکترای مکانیک

چکیده

شواهد تاریخی موجود نشان می‌دهند که مدیریت تقسیم آب از دیرباز در ایران مورد توجه بوده است. نظام‌های تقسیم آب در ایران در سه گروه واحدهای زمینی، حجمی و زمانی طبقه‌بندی می‌شوند که تقسیم زمانی آب خود براساس معیارهای شبانه‌روز، به استفاده از ساعت خورشیدی و ساعت آبی (پنگان/فنجان) قابل تقسیم است. پنگان یا فنجان، کاسه‌ای عمدتاً مسی، مدرّج و نشانه‌گذاری شده است که در وسط آن یک روزنه تعبیه شده است و بر روی یک دیگ پر آب قرار می‌گیرد. استفاده از این روش برای مدیریت زمان تا کمتر از صد سال پیش در ایران رایج بوده است و شواهد تاریخی نشان می‌دهند که در زمان‌های دور نیز استفاده می‌شده است. در این مقاله سعی برآن است تا با بازخوانی تدابیر ایرانیان در مدیریت تقسیم آب، بخشی از فناوری‌های آنها با تکیه بر ابزار پنگان معرفی شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Water Sharing Management in Ancient Iran, with Special Reference to Pangān (cup)

نویسنده [English]

  • G.H. Rahimi 2
1
2
چکیده [English]

Historical evidences show that water sharing management has long been current in Iran. Water sharing systems in Iran are classified into three groups based on ground, volume and time units, the latter group itself is divided into solar clocks and water clocks (Pangān/cup). Pangān is a graded bowl, mainly of copper, in that middle which is a hole and it is placed on a water filled pot. This method has been used in Iran until less than a century ago and according to historical documents it was used for long time. This paper aims to provide a review of Iranians’ strategies in water sharing management and to introduce a part of their technologies relying on Pangān.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cup
  • Pangān
  • Water clock
  • Water sharing

مراجع

آل‌احمد، جلال. (1337ش). تات نشین‌های بلوک زهرا، تهران: کتابخانۀ دانش.
ابن جبیر، محمد بن احمد. رحله. بیروت: دار و مکتبة الهلال. [بی‌تا]
پاپلی یزدی، محمد حسین؛ لباف خانیکی، مجید. (1377ش). «واحد تقسیم آب در نظام‌های آبیاری سنتی (فنجان)». تحقیقات جغرافیایی. شماره‌های 49-50، ص 47-73.
جرجانی، اسماعیل. (1391ش). ذخیرۀ خوارزمشاهی. قم: مؤسسۀ احیای طب طبیعی.
شاردن، ژان. (1374ش). سفرنامه. ترجمۀ اقبال یغمایی. تهران: توس.
صفی نژاد، جواد. (1374ش). نظام‌های آبیاری سنتی در ایران. مشهد: آستان قدس رضوی.
طاووسی، تقی. (1384ش). «نظام‌های مدیریت سنتی آبیاری در مناطق خشک و نیمه خشک ایران، مطالعۀ موردی: کشتزارهای ینگ آباد». مجلۀ جغرافیا و توسعه. دورۀ سوم، شمارۀ 6. ص93-112.
عجم، محمد. (۱۳۸۳ش). «قنات میراث فرهنگی علمی، اقتصادی و اجتماعی». دومین همایش ملی قنات ایران. گناباد.
لمتون، ا.ک.س. (1362ش). مالک و زارع در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: علمی و فرهنگی.
محقق، مهدی. (1375ش). «پنگان- فنجان- بنکام- فنجام یا یکی از انواع ساعت های زمانی در تمدن اسلامی.» مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، شمارۀ 7. ص23-31.
نخجوانی، محمد بن هندو شاه (2535). صحاح الفرس. به اهتمام عبدالعلی طاعتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار