شرحی بر دو مفهوم «حل و عقد» در رسالۀ مفاتیح ‏الرحمة و میزان ‏الحکمة مؤیدالدین طغرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

مؤیدالدین طُغرایی (متولد453ق) در دو باب از رسالۀ منسوب به او، مفاتیح ‏الرحمة و میزان‏ الحکمة، مفاهیمی اساسی در کیمیا یعنی، «حل و عقد» را شرح کرده است. حل ‏و عقد و دو مفهوم وابسته به آنها یعنی «ترکیب و تفصیل»، اصلی‏ترین مفاهیم در کیمیای طغرایی‏اند. هر تبدیلی که خواص کیمیایی، فیزیکی و مکانیکی مواد و اجساد (فلزات) را دگرگون می‏کند، نیازمند حل یک یا چند ماده سپس عقد آنهاست و ممکن است که این عمل، بسته به ماهیت مواد و هدف فرآیندهای کیمیایی، چندین‏بار تکرار شود. این دو مفهوم را در متون کیمیایی قبل از طغرایی کمتر می‏توان دید و ازاین رو شرح طغرایی، آن هم به تفصیل و تشریح، ممتاز است. علاوه بر آن طغرایی می‏کوشد تا در متن رساله، مفاهیم و متغیرهایی را طرح و تعریف کند که از لحاظ تجربی، محسوس‏اند و لذا قابلیت اندازه‌گیری شدن دارند. این مقاله ضمن مرور مفاهیم پایه در کیمیای طغرایی، تعریف، شرح و تفاسیر طغرایی از دو مفهوم حل و عقد و هم‏چنین انواع آن را بر اساس رساله مفاتیح صورت‏بندی و بیان کرده و سپس، مفاهیم مرتبط با آنها را به همراه ذکر نوآوری‏های طغرایی در مفهوم‏سازی ارائه می‏کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the Concepts of “Composition” and “De-composition” in Ṭughrāʾī’s Keys of Mercy and Secret of Wisdom

نویسنده [English]

  • AMIN MOTEVALLIAN
Institute for Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

The alchemist Muʾyid al-Dīn Ṭughrāʾī (Born in 1061), in two chapters of a treatise to him, entitled Keys of Mercy and Secret of Wisdom (Mafātīḥ al-Raḥma wa Asrār al-Ḥikma) explains the concepts of “composition” and “de-composition”. These concepts, alongside two other concepts of “compounding” and “de-compounding”, are the principle concepts of Ṭughrāʾī’s alchemy. Any process which transforms alchemical, physical or mechanical properties of Materials (Metals), needs decomposition and composition. Ṭughrāī’s account of these two is unique and more detailed than those found in earlier alchemical texts. Moreover, Ṭughrāʾī defines some empirical concepts that can be quantified and measured. This paper contains a review of Ṭughrāʾī’s definition, explanations and division of these concepts based on the treatise Keys of mercy and Secret of Wisdom and tries to underline his innovations in conceptualization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alchemy
  • “Composition” and “De-composition”
  • Keys of mercy and Secret of Wisdom (Mafātīḥ al-Raḥma wa Asrār al-Ḥikma)
  • Metals (Ajsād)
  • Ṭughrāʾī

مراجع

ابن اثیر. (1987م). الکامل فی التاریخ. به تحقیق ابوالفدا قاضی. دارالکتب الاسلامیه.
انواری، سعید و انواری، عباس. (1392ش). «بررسی پدیدۀ تخلخل و تکاثف در طبیعیات فلسفۀ اسلامی (بحثی منتقدانه از منظر دانش فیزیک)». فلسفه و کلام اسلامی. سال چهل وششم، شمارۀ54. ص23-54.
ایبک صفدی. (1977م). شرحی بر لامیة العجم. با اضافات جمال‏الدین مصری. اسکندریه: مکتب النشورات.
همان (1309ق). به تحقیق محمد الدمیری. قاهره: دار الادب.
جابربن حیان. الأجساد السبعه. نسخۀ خطی شمارۀ 20544 کتابخانۀ حججی اصفهان.
ــــــــــــــــ . (1354ق). الإخراج من القوة الی الفعل. از مجموعۀ مختار الرسائل به تصحیح پل کراوس. قاهره: مکتبه الخانجی.
ــــــــــــــــ . (2006م). کتاب الحدود. به تصحیح پیرلوری. بیروت.
ــــــــــــــــ . (1389ق). کتاب الرحمه. به تصحیح برتلو. پاریس.
طغرایی، مؤیدالدین. مجربات. نسخۀ خطی شمارۀ 9378 کتابخانۀ آستان قدس رضوی.
ــــــــــــــــ . (1394ق). ذات‏الفواید. به تصحیح رزوق فرج رزوق. بغداد.
ــــــــــــــــ . (1982م). حقایق‏الاستشهاد. به تصحیح رزوق فرج رزوق، بغداد.
ــــــــــــــــ . مفاتیح الرحمة و اسرار الحکمه. نسخۀ خطی شمارۀ 730 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
ــــــــــــــــ . المقاطیع فی الصنعـة. نسخه خطی شمارۀ 8047 موزه لندن.
عبودیت، عبدالرسول. (1386ش). درآمدی بر فلسفۀ اسلامی. قم.
قوام‏صفری، مهدی. (1394ش). نظریۀ صورت در فلسفۀ ارسطو. تهران.
El-Khadem, H.S. (1996). “A Translation of Zosimus’ Text in an Arabic Alchemy Book.” Journal of the Washington Academy of Science, vol 94, no 3. pp.168-178.
Fraser, K.A. (2004). “Zosimus of Panapolis and the Book of Enokh.” Aries, vol14, no2. pp. 121-139.
Grimes, R.N. (2006). Zosimus of Panpolis: Alchemy, Nature and religion in the late Antiquity, Dissertation, UMI number: 3241855.
Jastrzebski, Z.D. (1976). The Nature and Properties of Engineering Materials. John Wiley.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار