دسته‌بندی ایزدان و روزهای ماه در گاه‌شماری زرتشتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 تهران؛ دانشگاه شهید بهشتی؛ بنیاد ایران شناسی

2 ایران. تهران، دانشگاه شهید بهشتی، استاد گروه تاریخ.

چکیده

در گاه‌شماری زرتشتی، که گاه‌شماری‌ای به شیوۀ خورشیدی است، روزهای ماه به نام اهورامزدا و ایزدان نام‌زده شده است. یکی از جستارهایی که همواره در پیوند با سنجه‌های زمانی در گاه‌شماری ایران باستان مطرح است، همانا بودن یا نبودن زمان‌بندی روزها به کمتر از یک ماه سی روزه است؛ یعنی چیزی همانند سنجۀ هفته. در گروه‌بندی که برای نام ایزدان بر روی روزهای ماه در گاه‌شماری زرتشتی گفته شده، وجود روزها در دو دور‌ۀ هفت تایی و دو دورۀ هشت تایی است. از این رو، این گمان پیش می‌آید که این دسته‌بندی، پیوندی با سنجۀ هفته داشته باشد یا بر پایۀ آن شکل گرفته است. می‌دانیم شیوۀ زمان‌بندی روزها به هفته یا کمتر و یا بیشتر از آن، در میان تمدن‌های باستانی بوده است. اکنون این پرسش پیش می‌آید که این گروه‌بندیِ نام ایزدان، چه پیوندی با زمان‌بندی روزهای ماه دارد و اگر پیوندی میان آنها برقرار است، چه باوری سبب پدید آمدن چنین گروه‌بندی ایزدان شده است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Classification of Gods and Days of the Month in Zoroastrian Calendar

نویسندگان [English]

  • ali safipour 1
  • reza shabani 2
1 Iran; Tehran; shahid behesshti of university; Department iranshenasi
2 Iran Tehran, Shahid Beheshti University, Professor of History Department.
چکیده [English]

In Zoroastrian calendar which is a solar calendar, the days of a month are named after Ahuramazda and the other gods. A question that has often been raised in relation to units of time in ancient Iranian calendar is whether or not days were placed in units less than a thirty- day month, e.g. a unit of time like a week. The days of the month which were called after the gods in the Zoroastrian calendar, were placed in two groups of seven-day and eight-day units. Therefore, it can be assumed that there is a link between these classifications of days in that ancient calendar and the unit of time called week or it might be said that a week as a unit is based on the units in there. We now know that grouping days in weeks or longer/shorter periods of time existed in ancient civilizations. However, the question remains unanswered that whether there is a relationship between the groupings of the names of the gods and the units of time a month was divided into; and if there is such a relationship, what belief led theancient Iranians classify gods in such a manner

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ancient Iranian calendar
  • god
  • month
  • unit of time
  • week
  • Zoroastrian calendar

مراجع

ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (1381ش). الفهرست. ترجمۀ محمد رضا تجدد. تهران: اساطیر.
اذکایی، پرویز. (1375ش). فهرست ماقبل الفهرست (آثار ایرانی پیش از اسلام). مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
اوستا، کهن‌ترین سروده‌ها و متن‌های ایرانی. (1371ش). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
بیرشک، احمد. (1380ش). گاه‌شماری ایرانی (ادامۀ گاه‌شماری تطبیقی سه هزار ساله) برای 5421 سال. تهران: بنیاد دانشنامۀ بزرگ فارسی.
بیرونی، محمد بن احمد. (1403ق). تحقیق ماللهند، به کوشش احمد آرام، بیروت: عالم الکتب‏.
ــــــــــــــــ. (1362ش). التفهیم لاوائل صناعة التنجیم. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
ــــــــــــــــ. (1422ق). القانون المسعودی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
پورداود، ابراهیم. (2535ش).‌ فرهنگ ایران باستان، بخش نخست. زیر نظر دکتر بهرام فره‌وشی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
تقی زاده، حسن. (1357ش). مقالات تقی‌زاده. جلد دهم (گاه‌شماری در ایران قدیم)، زیر نظر ایرج افشار.
تهانوی، محمد اعلا بن علی. (1967م). کشاف اصطلاحات الفنون. تصحیح مولوی محمد وجیه و مولوی عبدالحق و مولوی غلام قادر، کلکته: 1862م. تهران: انتشارات خیام و شرکا، در 2 جلد.
خرده اوستا (جزوی از نامۀ مینوی اوستا). (1310ش). برگردان و گزارش ابراهیم پورداود. بمبئی: انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی و انجمن ایران لیگ بمبئی.
خواجه نصیر الدین توسی. (1381ش). معرفة التقویم، در سفینۀ تبریز، گردآوری به خط ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی. چاپ عکسی با مقدمۀ عبدالحسین حائری و نصراللّه پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
خوارزمى، محمد بن احمد. (1428ق). مفاتیح العلوم‏. تحقیق و تصحیح عبدالامیر اعسم. بیروت: دار المَناهِل. ‏
دهخدا، علی اکبر. (1378ش). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: مؤسسۀ لغت‌‌نامۀ دهخدا.
رازى، ‏شهمردان بن أبى الخیر. (1382ش). روضة المنجمین. تصحیح و تحقیق جلیل اخوان زنجانى. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
سارتن، جورج. (1346ش). تاریخ علم. ترجمۀ احمد آرام. تهران: انتشارات امیرکبیر با همکاری مؤسسۀ انتشارات فرانکلین.
شایست ناشایست. (1369ش). برگردان کتایون مزداپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صفی‌پور، علی. (آذر-اسفند 1388ش). «سنجۀ هفته و گاه‌شماری‌های ایران باستان.» معارف (دورۀ جدید)، دورۀ بیست و سوم، ش3، (شمارۀ پیاپی 69)، ص34-61.
عبداللهی، رضا. (1365ش). تحقیقی در زمینۀ گاه‌شماری هجری و مسیحی (میلادی). تهران: انتشارات امیرکبیر.
ــــــــــــــــ.. (1366ش). تاریخ تاریخ در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
فرنبغ دادگی. (1380ش). بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
قریب، بدرالزمان. (زمستان 1376ش). «هفته در ایران قدیم: پژوهشی در هفت پیکر نظامی و نوشته‌های مانوی.» نامۀ فرهنگستان، سال 3، ش 4.
کونگ فانگ ژن. (بهار و تابستان 1372ش). «واژه‌هایی از گاه‌شماری ایران در چین باستان.» ترجمۀ محمد باقری. تحقیقات اسلامی، نشریۀ بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ویژه‌نامۀ تاریخ علم، سال هشتم، ش 1 و 2.
کریستین‌سن، آرتور. (1368ش). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب، چاپ ششم.
گاتها، قدیمی‌ترین قسمت اوستا. (1377ش). برگردان و گزارش ابراهیم پورداود. به انضمام ترجمۀ انگلیسی دینشاه جی جی باهای ایرانی. تهران: اساطیر.
گزیدۀ سرودهای ریگ ودا (قدیمی‌ترین سند زنده مذهب و جامعۀ هندو). (تابستان 1372ش). تحقیق و برگردان دکتر سید محمد رضا جلالی نایینی، با مقدمۀ تاراچند. تهران: نشر نقره.
مسعودی، علی بن الحسین. (1382ش). مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
معین، محمد. (1364-1367ش). مجموعه مقالات، به کوشش مهدخت معین. تهران: انتشارات معین، چاپ نخست از جلد نخست 1364، چاپ نخست از جلد دوم 1367.
ــــــــــــــــ. (1380ش). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
ملک‌پور، ایرج. (1383ش). تقویم هجری قمری. تهران: حقوقدان/ دانش نگار.
نبئی، ابوالفضل. (1385ش). گاه‌شماری در تاریخ. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ سوم.
نویگباور، اوتو. (1375ش). علوم دقیق در عصر عتیق، برگردان همایون صنعتی‌زاده، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
هردوت. (1338ش). تاریخ، ترجمۀ‌ هادی هدایتی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
یسنا، جزوی از نامۀ مینوی. (1312ش). برگردان و گزارش ابراهیم پورداود. جلد نخست. بمبئی: از سلسله انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی و ایران لیگ بمبئی.
یشت‌ها، قسمتی از کتاب مقدس اوستا. (1307ش). برگردان و گزارش ابراهیم پورداود. بمبئی: از سلسله انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی و ایران لیگ.
Buyaner, David. (2005). “On the Structure of the Zoroastrian Month.” Indo-Iranian Journal. vol. 48, no. 3/4, pp. 199-206.
The Sacred Books of The East . By Various Oriental Scholars. Edited By: F. Max Muller.1880, Vol. V Pahlavi Texts, by: E. W. West.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار