راهکار بطلمیوس برای تبیین حرکات سیارات در عرض و تعبیر فیزیکی آنها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکدۀ تاریخ علم

2 عضو هیأت علمی/پژوهشکده تاریخ علم/دانشگاه تهران

چکیده

تغییرات موقعیت سیارات در عرض دایرةالبروجی یکی از دشواری‌های مدل‌های بطلمیوسیِ حرکات سیارات است. بطلمیوس در مقالۀ سیزدهم از کتاب مجسطی این مسأله را توضیح می‌دهد. او در تبیین این مدل‌ها ناگزیر شده است اجزای مدل سیاره‌ای را نسبت به یکدیگر زاویه‌دار کند. به‌نظر می‌رسد تا پیش از این، بطلمیوس می‌توانست تمام ناهنجاری‌های حرکت سیارات را با مدل‌هایی دوبعدی توضیح دهد، اما توضیحِ مقادیرِ اختلاف اندکی که در موقعیت سیارات نسبت به دایرة‌البروج در عرض وجود دارد، موجب می‌شود مدل‌های سیاره‌ای از دایره‌هایی دوبعدی به اجسامی در سه بعد تبدیل شوند. با آن که بطلمیوس در اثر دیگر خود با نام الاقتصاص به ساختار افلاک سه بعدی توجه کرده است، اما به نظر می‌رسد در این بخش از مجسطی بنا به نیازِ الگویی که برای مدل حرکت عرض ساخته است، به صورت مستقل از الاقتصاص، در بارۀ ساختار سه بعدی که عامل حرکت سیارات است توضیح می‌دهد و ساختار مجسم افلاک را به عنوان امری که در توضیح مدل عرض از آن گزیری نیست، ارائه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ptolemy’s Approach to Explain of the movements of the Planets in Latitude and its Physical Explanation

نویسندگان [English]

  • Mostafa Yavari 1
  • Hanif Ghalandari 2
1 Institute for the History of Science
2 Faculty Member/Institute of the History of Science/ University of Tehran
چکیده [English]

Ptolemy explains his planetary latitude hypothesis in the 13th book of Almagest and for the first time he forced to use inclined circles to explain the planetary movements in latitude. Before it, Ptolemy could explain all the anomalies of planetary movements with two dimensional models, but to explain the movements in latitude, they transform to three-dimensional objects. Although, in his another work, Planetary Hypotheses, Ptolemy considers the spheres to explain the movements of the planets but it seems that in this part of Almagest, due to the need of the hypothesis, he explains the solid orbs independently of Planetary Hypotheses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Almagest
  • models for the movements of the planets
  • Planetary Hypotheses
  • Ptolemy
  • solid orbs
  • the latitude of the planets

مراجع

ابن هیثم. (1971م). الشکوک علی بطلمیوس. تحقیق عبدالحمید صبره و نبیل الشهابی. حلب: دار الکتب.
امینی، حسن. (1387ش). الرسالة المعینیة خواجه نصیرالدین طوسی: تصحیح و تحقیق. پایان‌نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ تاریخ علم. پژوهشکدۀ تاریخ علم دانشگاه تهران.
خرقی، ابومحمد عبدالجبار. (1399ش). منتهی الإدراک فی تقاسیم الأفلاک. تصحیح، ترجمه و پژوهش حنیف قلندری. زیر نظر حسین معصومی همدانی. تهران: میراث مکتوب.
قلندری، حنیف. (1390ش). «ماهیت فیزیکی افلاک: بررسی مفهوم فلک در آثار هیئت.» تاریخ علم، 9 (1)، شمارۀ پیاپی: 10. ص67-108.
ـــــــــــــ . (1399ش). مقدمه بر منتهی الإدراک فی تقاسیم الأفلاک. نکـ : خرقی.
گمینی، امیرمحمد. (1395ش). دایره‌های مینایی، پژوهشی در تاریخ کیهان‌شناسی در تمدن اسلامی. تهران: حکمت سینا.
معصومی همدانی، حسین. (1383ش). «بطلمیوس؛ تکملۀ1- الاقتصاص.» دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی،ج12. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
یاوری، مصطفی. (1397ش). بررسی عرض دایرة‌البروجی سیارات در زیج الغ‌بیگ. پایان‌نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ تاریخ علم. پژوهشکدۀ تاریخ علم دانشگاه تهران.
Goldstein, B. R. (1967). “The Arabic Version of Ptolemy’s Planetary Hypothesis.” Transaction of the American Philosophical Society. vol.LVII (part4).
Neugebauer, O. (1975). A History of Ancient Mathematical Astronomy. Springer-Verlag.
Pedersen, O., & Jones, A. (2010). A Survey of the Almagest: With Annotation and New Commentary by Alexander Jones. Springer New York.
Ptolemy. (1984). Almagest. Translated and annotated by G. J. Toomer. Princeton University Press.
Swerdlow, N.M. (2005). “Ptolemy’s Theories of the Latitude of the Planets in the Almagest, Handy Tables, and Planetary Hypotheses.” Wrong for the Right Reasons. Ed. by Jed Z. Buchwald & Allan Franklin. Springer.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار