علل اربعه از دیدگاه ابن باجه: رفع دوگانگی موجود در تمایز ماده و صورت ارسطویی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

2 پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

3 گروه تاریخ علم و فناوری دوره اسلامی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. تهران. ایران

چکیده

ابن باجه در موضوع علل چهارگانه از فلسفۀ طبیعی ارسطو تبعیت کرده است اما در نوع تببین خود از این علل از «منطق» و «نظریۀ شوق طبیعی» بهره برده است. او علل چهارگانه را در قالب «جنس و فصل» تعریف می‌کند و همۀ این علل را «محمولات ذاتی» به حساب آورده است. ابن باجه در تبیین علل چهارگانه بر اساس چهار شوق طبیعی، به شوق پنجمی با عنوان «وجود خارجی» و «وجود ذهنی» اشاره می‌کند که حاکی از یک وجود خارجی در جسم و دو وجود ذهنی در محرک و متحرک است. وی با اثبات معنای دوگانۀ «موضوع»، به دوگانگی مفهوم صورت می‌رسد و این مسأله در نهایت به معنای دوگانۀ آن (صورت خارجی و صورت عقلی) منتج می‌شود. در مقالۀ حاضر براهین و استدلال‌های او در این باره بررسی خواهد شد. مفهوم دوگانۀ صورت در آراء و اندیشه‌های ارسطو به دو معنای «صورت مادی» و «صورت غیرمادی» موجود است، ولی شواهد حاکی از آن است که وی به‌طور صریح به «صورت معقول» اشاره ندارد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، اشاره به «صورت معقول» در دیدگاه ابن باجه کاملاً مشهود است و می‌توان از این نظر او را متأثر از اندیشه‌های افلاطون دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Four Causes from Ibn Bājja View: Removaling the Duality in the Distinction between Aristotle's Matter and Form

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mahmoud Yosefsani 1
  • Gholam-hossein Moghaddam Heidari 2
  • faeze eskandary 3
1 Associated Profm Iranian Institute of Philosophy
2 Iranian Institute for Humanities & Cultural Studies
3 Institute for Humanities and Cultural Studies. tehran. iran.
چکیده [English]

Ibn Bājja in relation to the four causes follows of Aristotle's theories, but he has used the logic and natural Shawq theory in explaining these causes. Ibn Bājja expressed the four causes in term of Genus & Season and considered all of these causes as Essential Predicates. He proceeds to speak about another shawq which This Shawq, from his point of view, is the “fifth Shawq” which refer to the “intellectual existence” and the “external existence”. This question ultimately leads to “form” and its dual meaning: External form & intellectual form, in which Ibn Bājja is influenced by Plato. Thus it became clear that Ibn Bājja believed in the dual concepts of the form that in the present paper would be discussed in detail. Ibn bajjah also believes that there are the dual concepts of the form in Aristotle's theories, But Aristotle did not directly refer to the “intelligible form”. According to the findings of this research, in Ibn bajjah's view, the reference to 'intelligible form' is quite obvious, which indicates he is influenced by Plato's thoughts

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aristotle
  • Four causes
  • intelligible form
  • Ibn Bājja
  • Material form
ابن باجه. (1991آ). شرح سماع طبیعی لارسطوطالیس. تحقیق و مقدمه ماجد فخری. بیروت: دارالنهار للنشر.
ـــــــــــــ . (1991ب). رسائل ابن باجه الالهیه: مشتمل بر رسائل تدبیرالمتوحد، الوقوف علی العقل الفعال، الوداع، اتصال العقل بالانسان. حققها و قدم لها ماجد فخری. بیروت: دارالنهار للنشر.
ـــــــــــــ . (1978م). التدبیر المتوحد لابن باجة. تحقیق وتقدیم معن زیاده. بیروت: دار الفکر الإسلامی.
ـــــــــــــ . (1960م). کتاب النفس. حققه الدکتور محمدصغیر حسن المعصومی. دمشق: مطبوعات المجمع العلمی العربی.
ـــــــــــــ . (1373ق) تعالیق ابن باجه علی منطق الفاربی. تحقیق و تقدیم ماجد فخری، بیروت: دارالمشرق.
ـــــــــــــ . فی ماهیة الشوق الطبیعی. نسخۀ خطی شمارۀ 206 کتابخانۀ بادلیان.
ارسطو. (۲۰۰۷م). الطبیعه. ترجمۀ اسحق بن حنین مع شروح ابن­السمح...(و آخ). حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی. قاهره: المرکز القومی للترجمه.
ـــــــــــــ . (1385ش). سماع طبیعی. ترجمۀ محمدحسن لطفی تبریزی. تهران: طرح نو.
ـــــــــــــ . (1392ش). متافیزیک (مابعدالطبیعه). ترجمه بر پایۀ متن یونانی از شرف‌الدین خراسانی. تهران: حکمت.
ـــــــــــــ . (1390ش). در آسمان. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: هرمس.
ـــــــــــــ . (1377ش). در کون و فساد. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
خراسانی، شرف‌الدین. (1367ش). «ابن باجه». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
درایتی، مجتبی. (1394ش). «ملاک تشخص در فلسفۀ ارسطو: صورت یا ماده؟». حکمت و فلسفه. سال یازدهم، شمارۀ اول، ص69-88.
سالم، مریم. (1392ش). «علیت ارسطویی یا تبیین ارسطویی.» معرفت فلسفی. سال یازدهم، شمارۀ اول، ص85-104.
طباطبایی، محمدحسین. (1370ش) . نهایه الحکمه. ترجمه و شرح علی شیروانی. تهران: انتشارات الزهرا، ج1؛
طباطبایی، محمدحسین. (1383ش). نهایه الحکمه. ترجمه و شرح علی شیروانی. قم: بوستان کتاب، ج2؛
فارابی، محمدبن محمد. (1367) المنطقیات الفارابی (المجلد الثالثه: شروح علی النصوص المنطقیه). حققها و قدم لها محمدتقی دانش پژوه. قم: منشورات المکتبة آیت اللّه العظمی المرعشی النجفی.
ملکشاهی، حسن. (1385ش). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات. تهران: انتشارات سروش.
مقدم حیدری، غلامحسین. و فائزه اسکندری. (1398ش). «بررسی مفهوم صورت نزد ابن باجه و تأثیر آن در حرکت طبیعی اجسام.» فلسفۀ علم، سال نهم، شمارۀ اول. ص83-111.
Aristotle (1984). The complete works of Aristotle. Jonathan Barnes (ed.), USA, Princeton university press.
Dodds, E, R.(1964). Proclus, the Elements of Theology: A Revised Text with Translation, Introduction, and Commentary. Oxford
Ibn bajjah.(1973). Sharh as-sama‛ at-tabi‛i li-Aristutalis. Majid Fakhry (ed.), Beirut: Dar an-nahar.
Ross, David. (1995). Aristotle. London & New York: Routledge.
Ziyadah, Ma' an. (1972). The theory of motion in Ibn Bajjah philosophy. PHD Thesis in McGill University. Institute of Islamic studies. Montreal, Quebec.