نقش مدرسۀ دارالفنون در تحولات اجتماعی سیاسی ایران دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعه شناسی گروه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه فرهنگیان،کرج،ایران

چکیده

این مقاله به تأثیرات اجتماعی سیاسی مدرسۀ دارالفنون در ایران دورۀ قاجار می‌پردازد. اغلب پژوهش‌ها و تحلیل‌هایی که در بارۀ مدرسۀ دارالفنون انجام شده است به چگونگی شکل‌گیری این مدرسه پرداخته‌اند، اما این مقاله به پیامدهای اجتماعی و سیاسی مدرسۀ دارالفنون در ایران می‌پردازد. مقطع زمانی مورد بررسی دورۀ قاجار، به‌ویژه دورۀ ناصری (1264-1313ق) است. این مقاله با بررسی اسناد تاریخی نشان می‌دهد که مدرسۀ دارالفنون سه پیامد اساسی در نظام سیاسی و اجتماعی ایران داشته است: 1-مدرسۀ دارالفنون شیوۀ واگذاری نقش‌های سیاسی در دولت قاجار را تغییر داد؛ 2-فارغ‌التحصیلان مدرسۀ دارالفنون نیروهای متخصص مورد نیاز دولت قاجار را فراهم می‌کردند و نقش مهمی در برپایی برخی نهادهای سیاسی اجتماعی جدید در ایران داشتند؛ 3-آموزش برنامه‌های درسی دارالفنون دانش‌ها و مفاهیم جدیدی را در دولت قاجار و جامعۀ ایران منتشر ساخت. اشاعۀ این دانش‌ها و مفاهیم جدید باورها و نگرش‌های حاکم به طبیعت،جامعه و سیاست را تغییر داد. دستاوردهای این مدرسه در توسعه و گسترش علوم و فنون جدید زمینه‌های عینی و ذهنی برخی از تحولات اجتماعی و سیاسی را در دولت و جامعه ایران فراهم ساخت. بررسی تاریخی پیامدهای مدرسۀ دارالفنون نشان می‌دهد که هر گونه سیاست‌گذاری علمی و آموزشی می‌تواند پیامدهای اجتماعی و سیاسی خاصی را به همراه داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Dār al-Funūn in the Social and Political developments in Iran in Qajar era

نویسنده [English]

  • mahmoud mohammadi
Assistant Professor of Humanities and Social Sciences at Farhangian University, Karaj, Iran
چکیده [English]

This article deals with the social and political effects of the Dar al-Funun school in Iran during the Qajar period. Most of the research and analyses that have been done about the Dar al-Funun school have dealt with how this school was formed. But this article deals with the social and political consequences of Dar al-Funun school in Iran. The period under investigation is the Qajar period (especially the Naseri period (1226-1247). The method of data collection in this research is the documentary method and the analysis method is the historical analysis method. This article, by examining historical documents, shows that the Dar al-Funun school had three basic consequences on Iran’s political and social system: 1- Dar al-Funun school changed the way of assigning political roles in the Qajar government. Before the establishment of Dar al-Funun, political roles were delegated based on kinship and family affiliations, but with the establishment of Dar al-Funun, the condition for acquiring government positions was to study at Dar al-Funun and acquire the competencies and skills necessary for government jobs. 2- The graduates of Dar al-Funun school provided the expert forces needed by the Qajar government and played an important role in the establishment of some new political and social institutions in Iran. Also, Dar al-Funun graduates succeeded in creating new technologies and using them in the Qajar government. 3- The teaching of Dar al-Funun curriculum spread new knowledge and concepts in the Qajar government and Iranian society. The spread of this new knowledge and concepts changed common beliefs and attitudes towards nature, society, and politics. The educational activities of Dar al-Funun school have had deep and lasting political and social effects. The achievements of this school in the development and expansion of new sciences and techniques provided objective and subjective grounds for some social and political developments in the Iranian government and society. The historical review of the consequences of Dar al-Funun school shows that any scientific and educational policy can bring certain social and political consequences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dar al-Funun
  • education
  • social and political consequences
  • Qajar
  • History

مراجع

آدمیت، فریدون. (1378ش). امیرکبیر و ایران. تهران: انتشارات خوارزمی.
آدمیت، فریدون. (1351ش). اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار. تهران: خوارزمی.
التون، ج.ر. (1386ش). شیوۀ تاریخ‌نگاری، ترجمۀ منصوره اتحادیه. تهران: نشر تاریخ ایران.
تکمیل همایون، ناصر. (1397ش). دارالفنون. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
توفیق، ابراهیم. (1399ش) مسألۀ علم و علم انسانی در درالفنون عصر ناصری. به همراه مهدی یوسفی و آرش حیدری. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
پولاک، یاکوب. (1368ش). سفرنامۀ پولاک ایران و ایرانیان. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
روزنامۀ ایران (1288ق-1321ق). شمارۀ 318.
روزنامۀ وقایع اتفاقیه (1267ق-1324ق) شماره‌های 408،415، 429،629.
دولت‌آبادی، یحیی. (1361ش). حیات یحیی. تهران: فردوسی.
ساعی، علی. (1386ش). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران :سمت.
سرمد، زهره، عباس بازرگان، الهه حجازی. (1398ش). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات آگه.
مستوفی، عبداللّه. (1343ش). تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه. جلد اول. تهران: تهران مصور.
محبوبی اردکانی، حسین. (1354ش). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. تهران: انجمن دانشجویان دانشگاه تهران.
محمدی، محمود. (1399ش). «نقش معلمان و شاگردان مدارس جدید در انقلاب مشروطه ایران.» مجلۀ جامعه‌شناسی تاریخی، دورۀ 12، شمارۀ 2، ص 411-435.
محیط طباطبایی، محمد. (1354ش). «دارالفنون و امیرکبیر.» مجموعه مقالات امیرکبیر و دارالفنون. گردآوری قدرت‌اللّه روشنی زعفرانلو. تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد.
یغمایی، اقبال. (1398ش). مدرسۀ دارالفنون و تاریخچۀ آن. تهران: انتشارات مگستان.
Appel, W. M. (2013). Can education change society? New York: Routledge.
Giroux, H. (1985). Teachers as intellectuals: Toward a Critical Pedagogy of Learning. New York: Bergin & Garvey.
McLaren, P. (1989). Life in School: An Introduction to Critical pedagogy in the Foundation of Education. New York: Longman Inc.
Scott, j. (1990). A Matter of Record-Documentary Sources in Social Research. Cambridge: Polity.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار