بررسی میزان تأثیرپذیری ابوالعز جزری (د. 602ق/1205م) از ایده‌های بنی موسی بن شاکر (قرن 3ق/9م) در طراحی فواره های خودکار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 تاریخ و فلسفه علم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران

2 دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین

چکیده

مبحث فواره‌های خودکار یا فواره‌هایی که بدون دخالت عامل خارجی در فواصل زمانی مشخص تغییرشکل می‌دهند، یکی از موضوعاتی است که در کتاب‌های حیل دورۀ اسلامی (معادل تقریبی مهندسی مکانیک) آمده است. اولین نمونه‌ها از این نوع فواره را بنی موسی بن شاکر (قرن 3ق/9م) در کتاب الحیل خود آورده‌اند. ظاهراً این طرح‌ها مستقل از میراث یونانی و حاصل نبوغ و تفکر بنی موسی بن شاکر بوده است. پس از بنی موسی، ابوالعز جزری (د. 602ق/1205م) در بخش فواره‌های خودکار کتاب خود، الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعة الحیل، ضمن ایراد گرفتن از طرح‌های فوارۀ بنی موسی، نمونه‌های جدیدی از این نوع فواره ارائه کرده است. به‌رغم تفاوت ظاهری طرح‌های جزری با فواره‌های توسط بنی موسی و تأکید جزری بر الگو نگرفتن از روش‌های آنان در طراحی فواره‌ها، به نظر می‌رسد که وی تا حد زیادی تحت تأثیر ایده‌های آنان بوده است. در مقالۀ حاضر ضمن شرح مختصری از فواره‌های خودکار در دو کتاب مذکور، میزان این تأثیرپذیری بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation of the influence of Abul Az Jezari on the ideas of Bani Musa Bin Shaker in the design of automatic fountains

نویسندگان [English]

  • Iraj Nikseresht 1
  • Saeed Nazari 2
1 Institute for the History of Science, University Of Tehran,
2 Ph.D., Islamic History and Muslim Civilization, Emam Khomeini International University, Qazvin
چکیده [English]

The subject of automatic fountains or fountains that change their shape without the intervention of an external agent at specific time intervals is one of the subjects mentioned in the books of Muslim scientists in the domain of Al-Hiyal. , (the approximate equivalent of mechanical engineering). The first examples of this type of fountain are given by Banū Mūsā ibn Shākir in the book al-Hiyal. Apparently these designs were independent of Greek heritage and the result of the genius and thought of Banū Mūsā ibn Shākir. After Banū Mūsā, al-Jazarī in the automatic fountains section of his book while criticizing the fountain designs of Bani-Musa provided new examples of this type of fountain. Despite the apparent difference between al-Jazarī's designs and the fountains designed by Banū Mūsā and al-Jazarī's emphasis on not using their methods in fountain design, it seems that he has been largely influenced by the ideas of by Banū Mūsā in this book, together with a brief description of automatic fountains from the two books mentioned, the extent of this effectiveness is examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Hiyal"
  • "Banū Mūsā "
  • "al-Jazarī "
  • "automatic fountains "

مراجع

بنی موسی بن شاکر.(1981م). کتاب الحیل تصحیح احمد یوسف الحسن. حلب: معهد التراث العلمی العربی.
بیر، آتیلا. (1389ش). کتاب الحیل بنو موسی بن شاکر، تحلیل از منظر مهندسی کنترل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
تقی‌الدین، محمد بن معروف. (1976م). تقی‌الدین و الهندسة المیکانیکیه العربیة مع کتاب الطرق السنیه فی الآلات الروحانیه. تحقیق احمد یوسف الحسن، حلب: معهد التراث العلمی العربی
جزری، ابوالعز اسمعیل بن رزّاز. (1979م). الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعه الحیل، تصحیح احمد یوسف الحسن، حلب: معهد التراث العلمی العربی.
جزری، ابوالعز اسمعیل بن رزّاز. (1380ش). مبانی نظری و عملی مهندسی مکانیک در تمدن اسلامی (الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعة الحیل). ترجمه محمدجواد ناطق. توضیحات دونالد هیل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فارابی، محمد بن محمد (1381ش). احصاءالعلوم. مترجم حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی.
نظری، سعید؛ غفرانی، علی؛ نیک سرشت، ایرج (پاییز و زمستان 1392ش). «اجزاء فواره‌های خودکار: میزاب، مقلب و نصف­طرجهار، بر پایه کتاب الطرق السنیه فی الآلات الروحانیه»، تاریخ و تمدن اسلامی. شماره هجدهم. سال نهم. . 139-123.
نیک سرشت، ایرج؛ نظری، سعید، (پاییز 1394). «علم الحیل در دوره افول تمدن اسلامی؛ تصحیح و بررسی بخش فواره های کتاب "الطرق السنیه فی الآلات الروحانیه"»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ، سال ششم - شماره 20. 98-71.
Parker, S. Thomas. (2006). The Roman frontier in central Jordan. V.2. Washington DC: Dumbarton oaks research library and collection.
Banu Musa bin Shakir. (1979), The Book Of Ingenious Devices (Kitab al-Hiyal). Donald Hill. Dordresht: Reidel Publishing Company..
al-Jazari, Ibn al-Razzaz. (1974). The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices. Translated and annotated Donald R. Hill. Dordresht: Reidel Publishing Company.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار